Is de last van Anands schouders afgevallen?

Het is interessant om de WK-match die momenteel in het Russische Sochi plaatsvindt na vier partijen even te evalueren. Na zijn zege in de vorige tweekamp, waarin Magnus Carlsen superieur bleek te zijn aan zijn tegenstander, Viswanathan Anand, werd in de meeste voorspellingen de kansen van de uitdager niet al te groot ingeschat. Want was Anand, nota bene op zijn ‘eigen grond’, niet kansloos onderuit gegaan?

Voordat ik inga op de huidige tweekamp, wil ik graag een persoonlijke ervaring met Anand op tafel leggen. In 1993 werd in Groningen tijdens de Kerst het zogenaamde PCA-kwalificatietoernooi gehouden. Om een lang verhaal kort te maken. De PCA (Professional Chess Association) was opgericht door Kasparov en Short omdat zij ruzie hadden met de Fide. Met een heel genereuze sponsor, Intel, kwamen er gigantische bedragen voor het schaken beschikbaar. Hier zat vrijwel de gehele wereldtop te spelen en de winnaar mocht de wereldkampioen van deze wilde bond, Gary Kasparov zelf, uitdagen in een tweekamp. Zelf was ik samen met de Groningse IM Erik Hoeksema uitgenodigd verschillende commentaarsessies te verzorgen, het dagbulletin te maken en het toernooiboek te verzorgen. Daartoe liepen wij wat rond bij de analysetafeltjes van de heren die klaar waren met hun partij. En als de dag van vandaag herinner ik me hoe zich het talent van Anand aan mij openbaarde. Niet alleen speelde hij razendsnel in zijn eigen partijen die hij vaak winnend afsloot, maar ondertussen had bij zijn wandelingetjes tijdens de partij ook bijzonder veel gezien bij andere spelers. En als spelers zoals Shirov en Kramnik aan het analyseren waren, kwam hij er even bij staan en liet ze soms een paar verbluffende vondsten zien die hij tijdens het voorbijgaan had ontdekt. Zo was Shirov, toch bepaald niet de minste, eenmaal geruime tijd bezig om een van de suggesties van Anand te toetsen en hij kwam er na verloop van tijd achter dat de Indiër het gewoon heel scherp gezien had.

Over een andere belevenis tijdens een commentaarsessie heb ik ooit nog een aardig verhaaltje geschreven. Dat is te lezen onder een voorbeschouwing van een latere WK-tweekamp tussen Anand en Topalov.

In Groningen won Anand het recht om uitdager te worden, maar hij verloor de tweekamp van Kasparov zonder slag of stoot. Het leek wel alsof hij verkrampt was. En daaraan moest ik terugdenken toen hij uiteindelijk wel wereldkampioen werd. Het was net alsof er een zware last op zijn schouders rustte. Het sprankelende, geniale aanvalsspel dat hij indertijd etaleerde, had in de loop van de jaren plaats gemaakt voor een soort schaak, dat niet bij hem past. Angstig, laf, risicoloos zijn termen die de laatste jaren de boventoon voerden als ik partijen van hem zat te volgen. De laatste indrukwekkende tweekamp die ik hem zag winnen, was de overwinning op Kramnik. En toen was de Rus eigenlijk favoriet, dus toen speelde Anand voor wat hij echt waard was.

In Chennai leek het net alsof ook hier de last van de titelverdediger te zwaar op hem drukte. Hij kwam geen moment in zijn spel en vertoonde dezelfde angst die ook al regeerde in zijn tweekamp met Gelfand een jaar eerder. Daarbij was hij misschien ook onaangenaam beladen met het feit dat hij als veertiger tegen de veel jongere hemelbestormer Carlsen moest spelen, die ook nog de nummer één van de wereld was. Want ook daar werd Anand mee lastig gevallen. Een wereldkampioen, die op de ratinglijst slechts op de vijfde plaats stond? Hoe vaak heb ik dat niet gelezen. Dat was wel anders in de tijd van Karpov en Kasparov. Niet alleen waren zij respectievelijk tien en vijftien jaar lang de nummer één van de wereld, ze wonnen zo’n beetje ook alle toernooien waar ze aan deelnamen en daar kon Anand ook niet aan tippen.

Allemaal negatieve bespiegelingen, die Anand in één klap kwijtraakte toen hij de match verloor. Iedereen richtte zich nu op het wonderkind, dat het allemaal zo gemakkelijk afging. En zie wat er gebeurde. Wie was al afgeschreven, maar won met speels gemak en grote superioriteit het kwalificatietoernooi om de nieuwe uitdager aan te wijzen? Wie speelde er ineens fris van de lever?

De vraag die ik mezelf stelde voor deze tweekamp begon was of we de ware Anand gingen zien. Hoewel Carlsen alles mee heeft en hij onbetwist de nummer één van de wereld is, ging het de laatste maanden niet helemaal crescendo met de Noor. Had Fabiano Caruana niet zijn visitekaartje afgegeven in de Sinquefield Cup? En had Carlsen in eigen land, waar hij een televisiepersoonlijkheid is geworden, niet twee smadelijke nederlagen geleden tijdens de Olympiade in Tromso?

Een getergde Carlsen kon wel eens een lastige tegenstander zijn voor Anand – die nu echter niets te verliezen heeft. Maar dan moest de Indiër eerst maar eens vat op zijn spel krijgen. Want dat had Anand na afloop van de vorige match toegegeven: hij wist niet hoe hij Carlsen moest bestrijden. De Noor vertoont nauwelijks zwaktes in zijn spel. Hij is een alleskunner. Als je al van een zwakte zou kunnen spreken is het zijn openingskennis. Kasparov had de opening tot wapen verheven. Carlsen is meer een speler, zoals Karpov dat in zijn goede tijd ook was. Geef hem een gelijke stelling na de opening en hij gaat zitten om de tegenstander het leven zo snel mogelijk zuur te maken. Zijn strategisch inzicht is geweldig en vooral zijn eindspelbehandeling is fenomenaal. En de eerste twee partijen lieten een Carlsen zien die duidelijk aan het roer was. In de eerste partij miste hij nog wel een prima kans op een vol punt, in de tweede ging hij dwars door de stelling van Anand heen, die zich bepaald niet adequaat verdedigde toen het echt moest. Mijn twijfels over Anand namen weer toe…

Maar, hoewel ik een fan ben van Carlsen, heb ik ook een zwak voor Anand, gezien deze voorgeschiedenis. En inderdaad: eindelijk kwam dan zijn moment. In de derde partij liet de Indiër zich van zijn beste kant zien. Eerste een formidabele openingsvoorbereiding (misschien wel de zwakte van Carlsen). Maar hoewel hij natuurlijk heel goed stond, moest hij nog wel goed spelen. En dat deed hij. Zonder aarzelingen speelde hij vrijwel steeds de beste zet. En toen de wereldkampioen begon te kraken, maakte Anand korte metten met hem. Ook in de vierde partij lijkt Anand zich onder het juk te hebben uitgewerkt. Het is nu een volkomen open match geworden, denk ik.

Maar het kan ook zijn dat Carlsen, net als Fischer in zijn goede tijd, ineens driemaal op rij toeslaat. Laten we hopen dat het spannend blijft tot het eind!

(De foto’s in het artikel zijn van Frans Peeters)