Schaakgeschiedenis in vogelvlucht 7: Wilhelm Steinitz
Omdat het schaakspel een eeuwenoud spel is, dat naar schatting al 3000 jaar oud is, lijkt het ons gepast om een serie korte artikelen te presenteren, waarin we de schaakgeschiedenis voor het voetlicht willen brengen. Dit is het zevende artikel dat gaat over de eerste officiële wereldkampioen, Wilhelm Steinitz.
De eerste die de zogenaamde romantische schaakstijl in twijfel trok was Wilhelm Steinitz (1836-1900). Hij ontdekte in vele combinaties van zijn tijdgenoten onvolkomenheden die bij het vinden van de beste verdediging bloot te leggen waren.
Steinitz was de eerste die het schaakspel op wetenschappelijke wijze benaderde. Hij wordt daarom als de belangrijkste grondlegger van de hedendaagse strategie beschouwd. Steinitz’ uitgangspunt was dat de beginstelling in evenwicht is. Dit blijft zo, zolang het spel volgens de wetten van de logica verloopt. Elke zet dient te voldoen aan de strategische eisen van de stelling. Zondigt een van de beide spelers echter tegen deze strategische wetten, dan wordt de balans verstoord en gaat het voordeel over naar de tegenstander.
Steinitz ontwikkelde een theorie die gebaseerd was op de verschillende kenmerken in de stelling. Later werd deze theorie samengevat in een lijst die de "tabel van de elementen van Steinitz" werd genoemd. Deze tabel heb ik zelf als basis gebruikt voor mijn boek ‘Chess Strategy for Chessplayers’.
Speciaal voor Schaaksite heb ik uit elk hoofdstuk een klein extract genomen dat u kunt bekijken via dit overzicht . Belangstellenden kunnen meer informatie over dit boek 
hier vinden.
Deze nieuwe benadering leidde er toe dat Steinitz in 1886 voor de eerste maal in de geschiedenis tot officiële wereldkampioen werd uitgeroepen, omdat hij zijn tegenstander, Herman Zukertort, de baas bleef in een tweekamp.
Steinitz verdedigde zijn wereldtitel een aantal keer succesvol, waarbij de Rus Mikhail Chigorin als zijn belangrijkste rivaal werd gezien. Toen Steinitz in 1894 echter van Lasker verloor en een poging om de titel terug te winnen faalde, ging het snel mis met hem. Een zware zenuwinzinking in 1900 werd hem uiteindelijk fataal.
|
|
|
Zukertort, Johannes Hermann – Steinitz, William
1. d4 d5 2. c4 e6 3. Pc3 Pf6 4. Pf3 dxc4 5. e3 Tegenwoordig weten wat dat 5. e4! ook een zet is.
5…c5 6. Lxc4 cxd4 7. exd4 Le7 8. O-O O-O 9. De2 Pbd7 10. Lb3 Pb6 11. Lf4 Pbd5 12. Lg3 Da5 13. Tac1 Ld7 14. Pe5 Tfd8 15. Df3
15…Le8!
Typisch Steinitz. Hij wil veld d5 bestrijken met stukken.
16. Tfe1 Tac8 17. Lh4
Wit dreigt nu op d5 te ruilen en na een lange afwikkeling pion b7 met de dame te veroveren.
17…Pxc3 18. bxc3 Dc7 19. Dd3?! 19. Lg3 Ld6 20. c4 <onduidelijk> Lasker
19…Pd5
Door stukkenruil wordt de druk op de zwarte stelling verlicht.
20. Lxe7
20. Lg3 Da5 <onduidelijk>
20. Lc2 Na 20…g6 21. Lxe7 Dxe7 22. Lb3 b5=+ staat zwart een tikje beter.
20…Dxe7
21. Lxd5?
Zukertort dacht dat het paard superieur was ten opzichte van de loper, maar Steinitz weerlegt het idee.
21. c4!? Dg5 22. g3 Pf4 23. De4 <onduidelijk>
21. Lc2!? Pf6? 22. Pg4 <met initiatief voor wit>
21…Txd5 22. c4 Tdd8
23. Te3?!
Wit heeft een zwak centrum en daardoor is een aanval tegen de zwarte koning gedoemd te mislukken. Volgens Steinitz was 23. Ted1 beter geweest.
23…Dd6 24. Td1
24. Th3? h6! [24…Dxd4?! 25. Dxh7+ Kf8 26. Te3 <onduidelijk>] 25. Td1 f6 <groot voordeel voor zwart> Neistadt
24…f6 25. Th3!?
Een poging tot een koningsaanval. Maar nu komen de verdedigende capaciteiten van Steinitz goed tot uiting.
Na 25. Pf3 Da6 26. Pd2 [26. Db3 Txc4 27. Pd2 Tcxd4 28. Txe6 Lf7 <groot voordeel voor zwart>] 26…e5 27. d5 staat zwart uitstekend na 27…Dxa2 <groot voordeel voor zwart> Euwe
25…h6!
Zwart neemt op goede gronden het offer niet aan.
Inderdaad zou wits aanval op rolletjes lopen na 25…fxe5?! 26. Dxh7+ Kf8 27. Tf3+ hoewel er toch niet meer in zit dan een herhaling van zetten.
[27. Tg3!? Td7 28. Dh8+ Ke7 29. Dh4+ Kf7 30. Dh7 <remise stelling>]
[27. Dh8+ Ke7 28. Dxg7+ Lf7 29. Dg5+ Kd7 30. Tf3]
27…Lf7 28. Dh5 Dd7
[28…Td7? 29. Dh8++-]
[28…Tc7 29. c5 Dd5 30. Dh8+ Ke7 31. Dh4+ <remise stelling> (31. Dxg7 Tf8 32. h4 <onduidelijk>)] 29. Dh8+ Ke7 30. Dh4+ <remise stelling> En volgens Steinitz moet wit een herhaling van zetten toelaten hier. [30. Dxg7 Tf8 31. Dxe5 is wat beter voor wit.]
26. Pg4
Dreigt weer van alles. Natuurlijk levert 26. Pg6 niets op. Na bijvoorbeeld 26…Td7 stokt het witte initiatief.
26…Df4!
Steinitz houdt met deze afgemeten verdediging alles onder controle. Zwart heeft de aanval definitief afgeslagen en grijpt nu het initiatief.
27. Pe3 27. Tg3 b5 28. cxb5 Txd4! 29. Pxh6+ Kf8 30. Da3+ Dd6-+ Steinitz
27…La4! 28. Tf3
Of 28. Td2!? b5 29. Tf3
[29. cxb5 Tc1+ 30. Pd1 (30. Pf1 Lxb5-+) 30…e5-+ 31. d5 Db4]
29…Db8 [29…bxc4? 30. Da3] 30. cxb5 Tc1+ 31. Pd1 e5-+ met de bedoeling 32.. .Td4 of …e4 -+ (Steinitz).
28…Dd6 29. Td2
Het offer 29. Txf6 werkt niet vanwege 29…Lxd1-+ [29…gxf6 30. Dg6+ Kf8 31. Dxf6+ Ke8 32. Pf5 exf5 33. Te1+ Kd7 34. Df7+ Kc6 35. Te6 <onduidelijk> (.)] 30. Pf5 [30. Txh6? gxh6 31. Dg6+ Kf8 32. Dxh6+ Kf7 33. Dh7+ Ke8 34. Dg6+ Kd7 en de koning ontsnapt.] 30…Dc7 31. Txe6 Te8! en de aanval is succesvol afgeslagen.
29…Lc6 Achteraf gezien was 29…b5! nog sterker.
30. Tg3
Opnieuw diende de consequentie van 30. Txf6? onderzocht te worden. 30…gxf6 31. Dg6+ Kf8 32. Dxf6+ Ke8-+ maar de koning komt in de veilige zone.
Thematisch is natuurlijk ook 30. d5!? en daarop was 30…De5!? een idee.
[Riskant is 30…exd5 31. Pf5!? (31. cxd5 Lxd5 32. Pxd5 Dxd5 33. Dxd5+ Txd5-+ Steinitz 34. Tfd3 Tc1+) 31…Df8 en zwart houdt stand, maar moet nog de nodige gevaren trotseren.
(31…De5? 32. Te3 Da1+ 33. Td1 <groot voordeel voor wit>)
(31…Df8 32. Tg3 Td7 33. Pxh6+ Kh8 34. Pg4 f5 35. Pe5 Td6 36. Tg5 <groot voordeel voor wit>)
(Een voorbeeld ter illustratie van de gevaren voor zwart valt te zien in de volgende variant. 31…Dd7? 32. Tg3 dxc4 33. Pxh6+ Kh8 34. Dg6 Te8 35. h4 met de dodelijke dreiging Pf7 +- Euwe.)]
31. Tg3 exd5 32. Dg6 Tc7 <groot voordeel voor zwart> gevolgd door 33… Le8 Euwe.
30…f5 <groot voordeel voor zwart> 31. Tg6 Le4 32. Db3
32…Kh7!
Wederom heel goed gezien van Steinitz. Minder goed was 32…f4 wegens 33. c5 bijvoorbeeld: 33…fxe3 34. cxd6 exd2 35. Dxe6+ Kh7 36. Txh6+ gxh6 37. Df7+ Kh8 38. Df6+ Kg8 39. De6+ Kg7 40. De7+ <remise stelling> met remise door herhaling van zetten.
33. c5
Nu werkt het allemaal niet meer voor wit.
33…Txc5! 34. Txe6
34. Dxe6 Tc1+ 35. Pd1 [35. Pf1 Dxe6 36. Txe6 Ld5 37. Te7 Lc4-+] 35…Dxe6 36. Txe6 Ld5 37. Te1 Lxa2 38. Txa2 Txd4-+ Steinitz
34…Tc1+ 35. Pd1 35. Pf1 Df4-+
35…Df4 36. Db2 Tb1 37. Dc3 Tc8 38. Txe4 Dxe4 0-1
Ik denk dat deze diagramstelling vele malen is gepubliceerd, maar die mag in deze rubriek niet ontbreken. Het is een van de briljanties die Steinitz ons nagelaten heeft. Hij start een koningsaanval die eindigt met een paar fraaie pointes.
21. Pg5+ Ke8
De dame moet verdedigd worden. 21…fxg5?? 22. Dxd7+-
22. Txe7+
Ligt voor de hand maar vanwege zijn eigen zwakke onderste rij moet er het nodige aan bijzondere zetten gevonden worden.
22…Kf8
Hier wint 22…Dxe7 23. Txc8+ Txc8 24. Dxc8++-
Of 22…Kxe7 23. Te1+ Kd6 24. Db4+ Tc5
[24…Kc6 25. Tc1#]
[24…Kc7 25. Pe6+ Kb8 26. Df4++-]
25. Pe4++-
23. Tf7+! Vooral niet 23. Dxd7?? Txc1+-+
23…Kg8!
Op 23…Dxf7 beslist wit de strijd met 24. Txc8+ Txc8 25. Dxc8+ De8 26. Pxh7++-
24. Tg7+!
Dit is een van de fraaie pointes van het witte spel.
24…Kh8!
Het gaat sneller mis na 24…Kf8 25. Pxh7+ Kxg7 26. Dxd7++-
Ook met 24…Dxg7 komt zwart niet weg. 25. Txc8+ Txc8 26. Dxc8+ Df8 27. De6+ Kh8 28. Pf7+ Kg7 29. Pd6 en met een stuk meer zal het wel lukken.
25. Txh7+!
Hier gebeurde iets onverkwikkelijks. De zwartspeler verdween uit de toernooizaal zonder op te geven.
Daardoor ontnam hij ons de prachtige apotheose van deze prachtig gevoerde koningsaanval. 25. Txh7+! Kg8 26. Tg7+ Kh8 Nu pion h7 is verdwenen, kan de dame via de h-lijn enteren. 27. Dh4+ Kxg7 28. Dh7+ Kf8 Damewinst is niet aan de orde, omdat wit nog altijd zelf mat gaat. 29. Dh8+! Ke7 30. Dg7+ Ke8 [30…Kd6 verliest natuurlijk vanwege 31. Dxf6+ De6 32. Dxe6#] 31. Dg8+ Ke7 32. Df7+ Zo wordt de koning langzaam maar zeker naar het fatale veld d8 gejaagd. Merk de bijzondere rol van het witte paard op. 32…Kd8 33. Df8+ De8 34. Pf7+ Kd7 35. Dd6# (zie analysediagram)
Een schitterend epaulettenmat.
1-0
Bij mijn zoektocht naar informatie kwam ik een heel lezenswaardig en uitgebreid artikel over Steinitz tegen van Robert Beekman voor de site van de schaakclub Utrecht.
OPGAVEN
Steinitz was dus de meester van de verdediging. Kunt u zelf ook een beetje verdedigen? Zo niet, dan mag u dat even proberen te oefenen in onderstaande diagrammen. Zo ja, dan mag het natuurlijk ook!
Op het eerste gezicht is het hopeloos voor wit. Maar je moet nooit wanhopen!
Zwart dreigt ondekbaar mat. Wat kan wit nog ondernemen?
Wit ziet zich geconfronteerd met een zware aanvalsgolf (te beginnen met … Pc3+) op de damevleugel. Is zijn eigen aanval sterk genoeg?
Wit is in de problemen. Hoe redt hij zich uit de nesten?
Zwart heeft een dodelijke dreiging over de tweede rij en die valt niet af te schermen. Kan hij zelf genoeg vuist maken tegen de zwarte koning of is het allemaal te weinig.
Zwart heeft tijdelijk een stuk minder, maar als hij dat terugwint heeft hij een pion meer. Wat heeft hij echter overzien?
Voor de andere artikelen in deze serie klik op het overzicht.
(Geraadpleegde bron o.a. “Geschiedenis van het schaakspel” door Silbermann/Unzicker). Deze serie is lange tijd geleden verschenen in het Eindhovens Dagblad. Inmiddels zijn deze artikelen aangepast en verder uitgebreid.
(Afbeeldingen bron onbekend)
Mooie serie. Prachtig, vooral als al je het weer opnieuw beleefd en eerbied voor die oude kanonnen krijgt Schaken is tijdloos! Sinds de boekjes van Bouwmeester het niet meer hebt na gespeeld.
Henk Abels
Bedankt voor de complimenten. We kunnen nog veel leren van de oude meesters!