Schaken als oefening in “handelen”, de column van Jan Willem Duijzer. Schaakvereniging Promotie
De column van Jan Willem Duijzer is weer zeer lezenswaardig.
De Duits-Amerikaanse filosofe Hannah Arendt maakt onderscheid tussen drie soorten van menselijke activiteiten: “arbeiden”, “werken” en “handelen”. In het arbeiden zijn mensen gelijk aan dieren: het betreft puur datgene wat steeds opnieuw nodig is om te overleven. Werken is voor haar het maken van ‘dingen’, een doelgerichte activiteit waarmee de mens zich al begint te onderscheiden van de dieren. Pas in het handelen wordt een mens echt mens, aldus Arendt. Handelen is “het omgaan met anderen”, waarin mensen zich in vrijheid aan elkaar tonen met alle uitdagingen en risico’s die daaraan verbonden zijn. Haar grote voorbeeld is de Griekse polis, waar vrije mensen in een directe democratie samen vormgaven aan hun samenleving. Maar evenzogoed noemt ze voorbeelden van handelen in de kring van vrienden en gezin.
Wetenschappers hebben zich afgevraagd in welke categorie Arendt het “spelen” zou plaatsen. Is de spelende mens misschien een nog ‘hogere’ categorie dan de handelende mens? Ik denk dat ze op deze vraag vrij zuinig geantwoord zou hebben. Vermoedelijk zou ze het “spelen”, net als de “kunst”, ergens tussen werken en handelen geplaatst hebben. Schakers en kunstenaars zijn buren. Beiden storten zich keer op keer in een avontuur waarvan de afloop onzeker is en waarbij er geen weg terug is. Het verloop van een partij is immers onvoorspelbaar en onomkeerbaar. In de filosofie van Arendt zijn dat belangrijke kenmerken van het “handelen”, kenmerken van het echte leven. Wel is het zo dat schaken, net zoals kunst, een vereenvoudigde vorm van handelen is. Anders dan in de politiek of in de vriendschap is het aantal ‘speelwijzen’ immers beperkt en strak omlijnd door bord, stukken en spelregels. Misschien zou je schaken, net als andere vormen van sport of spel en net als schilderen of muziek maken, kunnen zien als een oefening in handelen, een oefening in leven.
Lees het vervolg van de column hier !
“arbeiden”, “werken” en “handelen”
Van wijlen C. J. Dippel (van het Philips-laboratorium, Eindhoven) ken ik het memorabel onderscheid 1. Reproductief; 2. Communicatief; 3. Creatief (werk). Het laatste is het lastigst (bijna bovenmenselijk, maar het liefst recreatie!) en het is zonder het andere niet goed denkbaar.
Ik vind het voor ons spel ook goed bruikbaar. Ik vind het zelfs wel wat concreter vanwege het brede perspectief.