“Het is schaken, maar niet zoals wij het kennen”
Of ik kan schaken? Dat hangt er maar net vanaf aan wie je het vraagt. Over een dergelijk perspectief gaat de column van Hans Meyer.
In het begin van het computerschaaktijdperk werd er verschillend over de toekomst van deze machines gedacht. Max Euwe (10-06-1980): ‘Een computer zal nooit op grootmeesterniveau spelen. Daar ben ik vrijwel van overtuigd!’ en Hein Donner (13-04-1981): ‘De computer is een moron!’ hadden bepaald geen hoge verwachting van het computerschaak. Dit in tegenstelling tot Genna Sosonko (16-08-1980): ‘Voor het jaar 2000 verslaat een computer de wereldkampioen!’ en Jaap van den Herik (01-01-1990): ‘Op 1 januari 1995 zal er een programma zijn met een Elo van 2600!’ en ook ‘Op 1 januari 2000 zal er een programma bestaan dat een rating heeft van 2800 Elo punten!’. Van den Herik en Sosonko kregen gelijk want schaakcomputers overvleugelden langzaam maar zeker zelfs de allersterkste schakers, zie mijn vorige column Schaken tussen wal en chip. Inmiddels behoren matches tussen computers en schakers dan ook tot het verleden. Wij mensen schaken gewoon niet goed genoeg voor computers. ‘No challenge!’ zouden schaakcomputers tegen ieder van ons kunnen zeggen.
Wat is schaken? John von Neumann, de man die aan de wieg stond van de speltheorie, gaf de volgende omschrijving: ‘Schaken is geen spel. Schaken is een goed gedefinieerde vorm van calculatie. Je kunt wellicht niet alle antwoorden bepalen, maar in theorie moet er een oplossing zijn, de juiste procedure in elke positie.’ Zoals bekend kunnen computers uitstekend rekenen maar kunnen ze schaken? De eerste schaakcomputers wisselden bizar zwakke zetten af met flitsende combinaties. Er viel vaak geen peil op te trekken. Een verontwaardigde Tim Krabbé stelde in zijn column Het Fritz schandaal, AD Magazine 17 juni 2000, dat hetgeen computers doen geen schaken is. Ik zou Spock uit Star Trek geparafraseerd hebben: ‘Het is schaken, Tim, maar niet zoals wij het kennen!’ (zie ook de voetnoot). De wisselvalligheid van schaakcomputers nam dankzij betere technologieën en slimmere algoritmen in de loop der tijd af. De vraag of computers kunnen schaken kunnen we in 2019 zonder meer met ja beantwoorden.
De verontrustende vraag die computers ons nu stellen is: ‘Kunnen mensen schaken?’ De spilfiguur van het computerschaak in Nederland was Jaap van den Herik. Op 21 juni 1983 promoveerde hij aan de Technische Universiteit Delft op het proefschrift Computerschaak, Schaakwereld en Kunstmatige Intelligentie. Met zijn rubriek computerschaak in Schakend Nederland resp. Schaakmagazine hield hij ons op de hoogte van de ontwikkelingen in dit aparte wereldje. In 1987 werd hij tot hoogleraar in de Informatica in Maastricht benoemd en in de jaren daarna volgden benoemingen in Tilburg en Leiden, zie zijn exact 64 pagina’s tellende afscheidsrede Intuïtie valt te programmeren die hij in januari 2016 uitsprak. Een van de onderwerpen waar Jaap van den Herik als professor aandacht aan besteedde was het schaken,het fruitvliegje van de AI (Artificial Intelligence). Lees verder…
Dag Hans,
Ik verwacht dat het schaakspel ruim voor 2035 zal worden opgelost. Quantum computing en nieuwe AI technieken van Google bij voorbeeld zullen voor een echte doorbraak kunnen zorgen. Recent werd gepubliceerd dat de quantum computer van Google een bepaald probleem oploste in 200 seconden waar de snelste computers 10.000 jaar over zouden doen. Dus dit belooft iets!
Groet, Teun
Van den Herik die boude uitspraken doet over schaken blijft voor mij wereldvreemd. Uiteraard is van den Herik tof. Tegelijkertijd mist hij zelf schaakskills om zinnige uitspraken over schaken te doen. Laat Messi het bij voetballen houden.
Zelfs als schaken opgelost zou zijn, dan nog is een stuk voorgift aan een amateur te veel.
Graag doe ik een nieuw experiment tegen Alpha Zero, een quantumcomputer of wat dan ook, in welk jaar dan ook, al dan niet opgelost. Met notaris erbij en we livestreamen het. Met een stuk meer win ik (een amateur) de match. Stockfish weet er al alles van tegen mij. 😉
Bring it on.
Van den Herik doet wel meer boude uitspraken, en ik zou graag zien dat hij dat beperkte tot schaken. Zie www.universiteitleiden.nl/nieuws/2017/09/jaap-van-den-herik-we-gaan-richting-een-robotrechter.
Jaap, je hebt geen schijn van kans. Je wordt weggespeeld. Hoe kan jij beweren dat v.d. Herik geen schaakskills heeft? In zijn goede jaren zou jij gewoon van hem verliezen.
Tijd voor een weddenschap? Ik ben er wel voor in.
Jaap met stuk voor bij elke partij, dus een loper of paard, tegen een supercomputer met supersoftware.
Over het format valt te praten. Dus kom maar op.
Mijn mening is dat schakers de overmacht van een stuk meer onderschatten. In gelijk stand verliezen mensen, ook GMs, zelfs Magnus geeft dat toe, altijd van de computer. Dan komt er al snel de generalisatie van onmogelijkheid. Een stuk is heel veel voorsprong. Combineer dat met anti-computer schaak zoals ik deed tegen Stockfish en de onmogelijkheid wordt ineens mogelijk. Ik zeg dat ik de match win. Niet dat ik elke partij win, noch dat ik met grote cijfers win.
Wie oh wie? Koorevaar? Of Van den Herik zelf? Of een andere gegadigde?
En de verliezer geeft X euro aan een goed doel? Is toch makkelijk verdiend als ik het niet kan. 😉 Vooraf leggen we in, contractje erbij. En natuurlijk eeuwige roem of in mijn geval schaamte toch?
Geef mij drie zetten voor en ik win zelfs boter, kaas en eieren tegen een quantumcomputer, en dat terwijl het spel zelfs compleet is uitgeanalyseerd. Een voorsprong kan ook té groot zijn.
Een voorsprong in tijd lijkt me logischer. De computer 1 seconde per zet, de mens langer, met “rekenen in de tijd van de tegenstander” uitgeschakeld.
Ha Frits, de stap van gebruik maken van de computer, de mens die dingen laat uitzoeken door AI en dan naar robotrechter is niet heel groot.
Verder moet ik altijd erg lachen om ‘ ik zou graag zien dat iemand’.
Lieverkoekjes worden niet gebakken in het leven.
Ik maak een ander graag aan het lachen; helaas lukt dat Van den Herik niet ten opzichte van mij. Hij gaat ervan uit, zover ik hem ook in andere artikelen begrepen heb, dat rechtspraak objectiever en dus eerlijker wordt door het inzetten van AI. Rechtspraak is niet per definitie eerlijk. Het is het product van aan verandering onderhevige inzichten en omstandigheden, waar een rechter zo goed mogelijk zijn weg in probeert te vinden. Rechtspraak is van nature subjectief.
Ik moet hier gelijk denken aan Nigel Short, die een aantal regels van het schaakspel ‘onlogisch’ vindt. De regels van het schaakspel zijn van nature onlogisch, product van 1500 jaar van verschillende culturele invloeden; daardoor is het juist zo uniek.
Die stelling van Van den Herik is toch al heel oud? In mijn herinnering had hij het daar 20 of 25 jaar geleden al over. Ik begrijp niet waarom jij niet begrijpt dat Van den Herik op dit punt gelijk kan hebben. Je schrijft zelf: “…waar een rechter zo goed mogelijk zijn weg in probeert te vinden”. Welnu, een AI kan dat, die weg vinden, dus béter – volgens de stelling. Ik denk dat dat in theorie gewoon klopt.
Ik had hierop gereageerd, maar mijn reactie is verdwenen. Als dat is omdat het weinig met schaken te maken had, kan ik me dat voorstellen. Maar dan wel graag even uitleg.
Overigens heb ik al een tijdje het probleem dat ik de nieuwste artikelen alleen zie als ik eerst inlog. Dan kom ik op een ‘dashboard’. Waar kan dat aan liggen?
Misschien wordt dat veroorzaakt door de cache in je eigen browser. Soms helpt het om dat even grondig op te ruimen.
Verder vraag ik me af waarom iemand het schaakspel zou willen ‘oplossen’. Dat je het als model gebruikt voor de ontwikkeling van AI, oké. Maar er komt een punt dat verdere ontwikkeling van op schaken gerichte AI-software voor dat doel niet meer nodig is.
Ook voor commerciële schaaksoftware is er een bovengrens, denk ik. De invloed van computerschaak op menselijk schaak is tenslotte ook eindig; vanaf een bepaald punt (waar we denk ik al voorbij zijn) snapt de mens niet meer wat de computer doet. Denk aan de tablebase-eindspelen waarin onomstotelijk vaststaat dat het mat in 500+ zetten is. Daar heeft de computer geen invloed meer op het menselijke schaken.
Dat zal (als dat punt nog niet bereikt is) ook gaan gebeuren in openingen. Er zit een grens aan wat een mens kan onthouden, en als je daarboven komt, is een oordeel van ‘+1,20’ niet meer zo van belang als je niet begrijpt waar dat op gebaseerd is. Ik trek me er bij openingsvoorbereiding al niet meer zo veel van aan, gezien mijn niveau en dat van mijn gemiddelde tegenstander. Binnenkort zal dat ook gaan gelden voor grootmeesterniveau, is mijn voorspelling.
Goed artikel met prachtige linkjes waar je – al doorklikkend – dagenlang zoet mee kunt zijn!
Ik ga niet oordelen over de zienswijze van Van der Herik maar het aangehaalde citaat van hem uit een interview met Wim van der Wijk verbaasde mij wel: ‘Dat [het schaakspel in 2035 geheel is opgelost] betekent dat elke partij tussen computers dan bij optimaal spel in remise zal eindigen. Of wit zal op grond van het voordeel van de beginzet winnen, dat weet ik nog niet zeker.’
Als theoreticus zou hij toch zeker de mogelijkheid open hebben moeten houden dat het schaakspel gewonnen is voor zwart. In welk geval wit bij zet 1 al in Zugzwang zit! Waarom zou dat niet kunnen? Dát ultieme antwoord is nu juist wat alleen de computer aan ons zal kunnen geven. Overtuigingen van mensen dat het remise is of misschien gewonnen voor wit: die zijn al eeuwenoud en daar hebben we niets aan.
Tot slot: waarom men het schaakspel zou willen ‘oplossen’? Tja, je kunt je ook afvragen waarom iemand in een schaakspel de ander mat wil proberen te zetten…
Een verontwaardigde Tim Krabbé stelde in zijn column Het Fritz schandaal, AD Magazine 17 juni 2000, dat hetgeen computers doen geen schaken is.
Nu is bekend dat Tim Krabbé zelf een zeer goede schaker is (oud NK-deelnemer) en zich al vanaf het begin van de jaren ’70 bezig heeft gehouden met computerschaak. Het is dus niet zo maar een krullenjongen die hier wat roept.
In dat artikel lees ik helemaal niet dat Tim Krabbé verontwaardigd zou zijn. Nee, hij stelt heel nuchter vast dat die Fritz-computer niet echt schaakt. Ik ben het daar mee eens.
Schaken is gewoon een spel en net als elk ander spel wordt het gedefinieerd door een verzameling van regels. Wanneer je die regels overtreedt, dan is het geen schaken meer. Zo is de jongen die tijdens een partij op het toilet op zijn telefoon Stockfish raadpleegt, niet echt aan het schaken. Hij doet alsof.
En dat geldt ook voor een schaakcomputer. Eén van de schaakregels is dat je geen elektronische hulpmiddelen mag gebruiken tijdens een partij. Welnu – een computer zit vól met elektronisch hulpmiddelen. Andere regels die door de computer worden overtreden zijn: je mag tijdens de partijen geen aantekeningen maken, je mag geen openingsboek of eindspelboek raadplegen. En zo zijn er waarschijnlijk nog wel meer regels te vinden die door een computer worden overtreden als hij “schaakt”.
Een computer kan dus niet schaken, hij kan het alleen een beetje imiteren. Positiever geformuleerd, schaakcomputers en schaakengines op een PC zijn gewoon handige hulpmiddelen voor de studerende schaker.
Los hiervan zijn er nog talloze stellingen bekend die zelfs door de sterkste engines verkeerd worden beoordeeld, terwijl een schaker het juiste oordeel binnen een paar minuten kan geven. Er is dus op AI / schaakgebied nog voldoende te onderzoeken en verbeteren.
Er is bij mijn weten nog steeds geen programma dat de spelregels volledig beheerst. Een check op zelden voorkomende situaties is qua computertijd erg duur. Dan beter een halfbakken programma en speculeren dat die situaties zich nooit voordoen.
Er zijn bijvoorbeeld programma’s die geen promotie tot Loper kennen, bij mijn weten kent nog geen enkel programma de regel van remise door herhaling van zetten correct.
timkr.home.xs4all.nl/chess2/diary17txt.htm en scroll naar item 330. Net nog uitgetest met Fritz 15. Ik denk niet dat dit vóór 2035 opgelost wordt. Commercieel niet interessant.
Ik kan bevestigen dat Stockfish in de stelling van Krabbé’s artikel 330 ook niet op de hoogte is van de spelregels.
Ach, ik ben heel blij met mijn (schaak)software maar ken ook de beperkingen. En af en toe is het leuk om wat ballonnetjes door te prikken. Heel veel software heeft nog bekende fouten die niet worden opgelost omdat de gemiddelde gebruiker die nooit tegenkomt. Bijna goed is goed genoeg.
Reken maar eens =(1 – 0,5 – 0,4 – 0,1) uit in Excel, op 30 cijfers achter de komma. Als je geen haakjes gebruikt gaat het wel goed. Ook al sinds mensenheugenis bekend. En zo ken ik er nog vele.