Recensie: Harold van der Heijden komt met grote update van zijn eindspelstudie database


In het buitenland wordt gedacht dat Nederland een schaakland is. Dat is niet zo gek gezien de grote toernooien (zoals in Wijk aan Zee) die een grote uitstraling bij de rest van de wereld heeft. We kennen een  Nederlandse wereldkampioen (Max Euwe), we hebben een hemelbestormer gehad (Jan Timman, toen hij tweede van de wereld was) en we hebben momenteel een mondiale wereldtopper in de persoon van Anish Giri in onze gelederen. Ook op ander gebied blijken we een vooraanstaande rol te spelen, zoals in de wereld van de eindspelstudies.

Harold van der Heijden (foto privé-collectie)

De grote man is Harold van der Heijden die vele jaren geleden begonnen is met het invoeren van eindspelstudies die hij tegenkwam in boeken. Hij bedacht ook een code waarmee studies binnen een database makkelijker gevonden zouden kunnen worden. Toen zijn database begon te groeien, werd die steeds interessanter en daarom creëerde hij een website waar de nodige informatie gevonden kan worden over dit enorme project.

Daarnaast is hij hoofdredacteur van het beroemde internationale tijdschrift EG. Daarover kan informatie ingewonnen op de Nederlandse site voor eindspelstudiecomponisten, ARVES.

Van der Heijden is zelf ook FIDE-meester in de schaakcompositie (eindspelstudies), FIDE-rechter voor eindspelstudies, hij was woordvoerder van de subcommissie ‘eindspelstudie van de WFCC’, auteur van twee boeken over eindspelstudies en verzamelaar van boeken met eindspelstudies.

De nieuwe database, getiteld HHdbVI, die hij net heeft uitgebracht, bevat maar liefst 93.839 studies een astronomisch aantal. Het moet een ongelooflijk monnikenwerk geweest zijn en het is niet na te gaan hoeveel tijd het heeft gekost om deze allemaal in te brengen in een computerbestand. Harold kan niet nalaten om op te merken dat als iemand zich geroepen voelt om al deze studies na te gaan spelen en hij zich daarbij committeert om elke dag drie uur lang studies na te spelen in een tempo van 3 minuten per studie, dan zou het deze persoon vier jaar en vier maanden kosten om deze taak te volbrengen. ‘Vermoedelijk is hij dan net op tijd voor de volgende update!’

Laten we inhoudelijk eens kijken wat deze database voor de liefhebber en de clubschaker te bieden heeft. Daartoe moeten we even definiëren wat precies onder een eindspelstudie verstaan wordt. Een eindspelstudie is een compositie die wordt gepresenteerd als een opgave waarin altijd de stelregels zijn: wit speelt en wint of wit speelt en maakt remise. Een studie bevat een unieke oplossing, ofwel er is in principe maar één manier die leidt tot de winst of tot de remise. Hoewel een studie kan lijken op een actuele partij, wordt een eindspelstudie samengesteld door een componist. Een goede eindspelstudie moet een vermakelijke oplossing hebben met verrassende zetten, verborgen verdedigingen en liefst geniale tactische wendingen die schakers verbijsteren. Voor zowel beginners als grootmeesters van wereldklasse is het ook erg leuk om eindspelstudies te proberen en op te lossen, aangezien de moeilijkheidsgraad varieert van eenvoudig tot zeer moeilijk. Meer info op de Wikipedia-pagina.

Op zijn website trof ik een ‘leaflet-pdf’ aan waarin Van der Heijden uitgebreid ingaat op diverse technische details. Hij gaat daarbij in op de nieuwe Netflix-serie (The Queen’s Gambit) waarin hij eraan refereert dat partijschakers kunnen profiteren van eindspelstudies door ze op te lossen. Dat traint zowel de rekenvaardigheid als tactische slagvaardigheid die een speler nodig heeft tijdens een partij. Van der Heijden: ‘Beth Harmon in de geweldige Netflix-serie The Queen’s Gambit toonde ook haar talent door snel een schaakpuzzel op te lossen – helaas “slechts” een probleem en geen eindspelstudie’.

Dit fragment stamt uit de Netflix-serie The Queen’s Gambit (aflevering II, 21:05)

1. Txh6? Kg7!
Dominantie!
2. Th5
2. Th4 Pf3+
2…Kg6
en de witte toren heeft geen veilige velden.
Townes: ‘You are humiliating my rook.’
Harmon: ‘He won’t have to suffer much longer.’
3. Th4
3. Te5 Pf3+; 3. Tc5 Pb3+ ; 3. Ta5 Pb3+
3…Pf3+ 0-1

Als schaaktrainer kan ik beamen dat eindspelstudie (en zelfs het probleemschaak) spelers kan helpen hun vaardigheidsniveau drastisch te verbeteren. Daarbij ga ik er wel van uit dat de studie zoveel mogelijk moet lijken op een praktische partijstelling. Studies met ‘gekunstelde stellingen’ gebruik ik liever niet, tenzij het een komisch element bevat waarmee je de lachers op je hand kunt krijgen. Ik denk dat als een speler thuis aan de gang gaat met een eindspelstudie en hij zet die op een bord voor zich (om de natuurlijke partijsituatie na te bootsen), dat hij hier veel van kan leren. Liefst ook een klok ernaast waarbij hij zich bijvoorbeeld 20-30 minuten geeft om de volledige oplossing te vinden. Door alles op te schrijven brengt hij een belangrijk educatief element in omdat hij zo zijn oplossing kan controleren met de beoogde spelvoering. Wanneer hij dan – uit het hoofd – de studie probeert op te lossen, traint hij in mijn ogen meerdere aspecten die te maken hebben met verbeteren van de rekenkracht:

  • Je traint het tactisch vernuft, omdat je diverse tactische motieven oefent;
  • Je traint de systematiek omdat je een analyseboom moet maken waarin je de verschillende varianten systematisch op een rijtje zet;
  • Je traint het profylactisch denken omdat je ook de (soms heel verborgen) defensieve ideeën van de tegenstander in ogenschouw moet nemen;
  • Je traint het visueel vermogen omdat je uit het hoofd de verschillende varianten probeert te berekenen;
  • Je traint je fantasie omdat je soms dreigt vast te lopen en je dan soms op zoek moet naar een onwaarschijnlijk nieuw idee.

Zelf heb ik als schaaktrainer veel profijt van deze database met studies en ik kan zeggen dat ik hem bijna wekelijks gebruik. Hij bevat trainingsmateriaal dat van onschatbare waarde is. De kunst voor een trainer is om studies te selecteren rondom thema’s die voor de praktische schaker van nut zijn. Het is daarbij ook een must om studies te zoeken die aansluiten bij het niveau van degene die je traint. Zo heb ik ooit een les uitgewerkt om de “samenwerking tussen de loper en het paard” te tonen. De twee lichte stukken winnen het soms van een vijandelijke dame en daar zijn veel prachtige studies mee gemaakt. De volgende twee studies heb ik mijn pupillen ooit in een instructie voorgeschoteld, soms zelfs in de vorm van een quiz.

Eindspelstudie van Golubev

1. g5 Dh7
Na 1…Dh8 wint wit sneller: 2. Pf4+ Kf7 3. Pg6 Da8 4. Lf3! En een paardvork dient zich aan. 4…Dxf3 5. Pe5+
2. Pf4+ Ke7 3. Pg6+ Ke8
3…Ke6 4. Pf8+
4. Ld1! a5
Zwart is veroordeeld tot pionzetten. Hij wil zelfs af zien te komen van zijn pionnen in verband met een patidee. Het volgende fragment is een fraai tempospelletje! Zwart kan geen enkele keer verder gaan met 4…Kf7 vanwege 5. Kd7! en de matdreiging Lb3# valt niet fatsoenlijk te pareren. Ook faalt 4…Dg8 telkens op 5. La4+ Kf7 6. Lb3+ Ke8 7. Lxg8.
5. La4+ Kf7 6. Lb3+ Ke8 7. Ld1 a6 8. La4+ Kf7 9. Lb3+ Ke8 10. Ld1 a4 11. Lxa4+ Kf7 12. Lb3+ Ke8 13. Ld1 a5 14. La4+ Kf7 15. Lb3+ Ke8 16. Ld1 a4 17. Lxa4+ Kf7 18. Lb3+ Ke8 19. Ld1 f4
Die moet ook nog van het bord! 19…Kf7 20. Kd7! Dxg6 21. Lb3+ met winst.
20. exf4 Dg8 21. La4+ Kf7
22. Lc6!
Zwart is in tempodwang. Niet 22. Lb3+? wegens 22…Ke8 23. Lxg8 pat! Dat was dus zwarts idee en dat moet de oplosser zien te vinden!
22…Ke6
Ook na 22…Dh7 23. Ld5+ Ke8 24. Lf3 Dg8 [24…Kf7 25. Kd7 wint ook voor wit vanwege de matdreiging Ld5#.] 25. Lc6+ Kf7 26. f5 Dh7 27. Kd7 Dg8 28. Ld5#.
23. Ld5+!
Eindelijk…
23…Kxd5 24. Pe7+ Ke4 25. Pxg8 Kxf4 26. h6
en de pion loopt door.
1-0

Eindspelstudie van Otten

1. La2
Zo dreigt wit met Bd5 de zwarte pion tegen te houden, waarna hij een winststelling heeft bereikt.
1…h1=D
1…Kd7 2. Ld5 h1=D 3. Pf8+ Ke8 4. Lxh1 Kxf8 5. Kxg5 is gewonnen voor wit.
2. Ld5! Dxd5 3. Pc7+
en ook nu is het resterende eindspel voor wit gewonnen. Een voorbeeld:
3…Kd7 4. Pxd5 g4 5. Pe3 g3 6. Kf5 Kd6 7. Kf4 Kc5 8. Kxg3 Kd4 9. Kf4
En omdat het paard (gedekt door de eigen koning) de vijandelijke pion blokkeert en tegelijkertijd de eigen vrijpion dekt, is de stelling simpel gewonnen.
1-0

 

De bezoeker van Schaaksite mag zichzelf even testen met het volgende oefenblad (zie hieronder, het blad met de oplossingen staat onderaan dit artikel.) Ik denk dat de opgaven voor spelers van 1800+ zijn, maar iedereen mag het uiteraard proberen!

Oefenblad studies samenwerking L + P tegen D (A)

 

Terug naar de database van Harold van der Heijden. Het is inmiddels de zesde editie van zijn eindspelstudiedatabase. Deze editie met 93.839 studies bevat meer dan 8.000 aanvullende composities in vergelijking met de vorige release. Dat ziet er bijvoorbeeld zo uit:

 

Ook zijn de oplossingen van duizenden studies gecorrigeerd of bijgewerkt. Vooral dat laatste is met de moderne engines natuurlijk makkelijker dan vroeger. Er rust een smet op een studie als die meer oplossingen kent of als er een andere volgorde is als die naar de winst leidt (dat wordt een dual genoemd). Maar belangrijker is dat een studie correct moet zijn en dat is voor de mens soms nauwelijks te doen.

De huidige technologie helpt ons daarbij en Van der Heijden schrijft op zijn website dat enthousiastelingen hem hebben geholpen bij het opsporen van de zogenaamde ‘cooks’. Dat is een term die ik nergens anders tegenkwam binnen het schaken maar in deze eindspeldatabase des te meer. Er zijn meer typische termen die eindspelcomponisten gebruiken die voor de ‘gewone partijspeler’ ongewoon zijn. Hieronder een lijst met terminologie die gebruikt wordt in deze nieuwe database.

Het wordt tijd om een eindspelstudie van de meester zelf te geven. De volgende is wel voor de gevorderde oplosser!

 

Van_der_Heijden=H – 157

1. Th8+!
1. c7? f2 2. Th8+ Kg5 3. c8=D f1=D= e.g. 4. Tg8+ Kh4 5. Dd8+ Kh3;
1. f6? Txe6 2. c7 Tc6 3. f7 La3 4. Kb7 Txc7+! 5. Kxc7 Kg7 6. Tg8+ Kxf7= e.g. 7. Tg3 f2 8. Tf3+ Kg6 9. Txf2 h4 10. d5 Kg5 11. d6 Lxd6+ 12. Kxd6 Kg4
1…Kg5 2. f6!!
2. c7? f2 3. Tg8+ [3. c8=D f1=D see 1.c7?] 3…Kh4 4. c8=D f1=D see 1.c7? ;
2. Tg8+? Kh4 3. f6 [3. Tg1 Lf4!] 3…Txe6 4. c7 [4. f7 Te7+-+] 4…Tc6 5. c8=D Txc8 6. Txc8 Le3 [6…Lb2] 7. f7 Lxd4+ 8. Ka6 Lg7 9. Tg8?? no pin 9…Lf8! 10. Txf8 f2 11. Tb8 f1=D+-+
2…Txe6
2…Kxf6 3. c7+- [or 3. Tf8+ Ke7 4. c7] 2…Le3 3. f7! Lxd4+ 4. Kb7 [4. Ka8] [4. Kb8] 4…Lc5 5. c7+- [or 5. Tg8+ Kh4 6. c7] 3. c7 Tc6 4. c8=D Txc8 5. Txc8 Le3
5…Lb2 6. f7 Lxd4+ 7. Ka6 see main line;
5…Lf4 6. f7+- e.g. 6…f2 7. Tc1 Lxc1 8. f8=D Lf4 9. Dg7+ Kh4 10. Dg2
6. f7 Lxd4+ 7. Ka6!!
This seems the wrong choice as the wK will be in check when the f-pawn promotes!
7. Kb7? Lg7 8. Tg8 Kh6 [or 8…Kf6 9. f8=D+ Lxf8 10. Txf8+ Kg5=] 9. f8=D Lxf8= e.g. 10. Txf8 Kg5 11. Kc6 h4
7…Lg7 8. Tg8! Kh4!
8…Kf6 9. f8=D+ Lxf8 10. Txf8+ Kg5 11. Kb5 h4 12. Kc4 h3 13. Kd3 h2 14. Th8 f2 15. Ke2+-
9. Txg7 f2 10. f8=T!
10. f8=D? f1=D+ indeed with check! 11. Dxf1 stalemate
1-0

 

Conclusies

Harold van der Heijden heeft een ‘levenswerk’ afgeleverd dat zijn weerga niet kent. Niet alleen de liefhebbers van eindspelstudies maar ook clubschakers kunnen profiteren van zijn gigantische verzameling met studies die hij op een ordentelijke wijze in een database-bestand heeft opgeslagen. Voor schaaktrainers lijkt mij deze database bijna onmisbaar om schaakstudenten niet alleen beter te kunnen maken, maar ze ook de schoonheid van ons spel bij te brengen zodat de intrinsieke motivatie wordt bevorderd om (ook bij tegenslag) onze sport trouw te blijven. Met de technische informatie op de website van Harold van der Heijden kunnen trainers ook op geavanceerde wijze zoeken naar motieven en thema’s. Zeer aanbevolen!

Verdere technische informatie via deze HHdbVI-folder v1.

U heeft van mij nog het blad met oplossingen van bovenstaande studies te goed: Antwoordenblad samenwerking L+P tegen D (A)

 

Product: Eindspelstudie database HHdbVI (in pgn-formaat)
Auteur: Harold van der Heijden
Aantal: 93.839 eindspel studies
Editie: xii2020
Formaat: PGN-formaat
Prijs: € 55,-
Informatie: Meer dan 8000 nieuwe studies en duizenden correcties in andere studies.
Website: www.hhdbvi.nl/

Link naar onze recensenten.

Over Herman Grooten

Herman is ruim 40 jaar schaaktrainer. Hij verzorgde lange tijd de schaakrubrieken in Trouw en het ED. Daarnaast was hij Topsportcoördinator bij de KNSB en is hij auteur van diverse schaakboeken en werkt hij voor Schaaksite. Klik hier voor series die hij op Schaaksite heeft gezet.

10 Reacties

  1. Avatar
    Frits Fritschy 06 december 2020

    Ik heb de eerste versie van de database en ik kan iedereen aanraden hem ook aan te schaffen. Allen vind ik het jammer dat ik voor een update hetzelfde moet betalen als de mensen die hem voor de eerste keer kopen. Ik krijg immers een hoop minder voor mijn geld.

  2. Avatar
    Rene Olthof 06 december 2020

    De pointe van het Netflix-voorbeeld gaat in het verhaal van Herman enigszins verloren. Ten eerste is de uitslag van het HARMON-fragment 0-1 (niet 1-0), maar het is met verwisselde kleuren ook een studie van Henry Rinck uit zijn 1414 Fins de Partie.

  3. Avatar
    Rene Olthof 06 december 2020

    En Frits:  je krijgt helemaal geen hoop minder voor mijn geld, maar juist meer. Vergeleken met de eerste editie (23,358) dus meer dan 70,000 studies. En bij meer dan de helft van die eerste 23,358 is de oplossing uitgebreid en verbeterd. Kortom, het is vrijwel een compleet nieuwe databank!

    • Avatar
      Frits Fritschy 06 december 2020

      Dan was mijn versie (2010) blijkbaar niet de eerste versie, want hij bevat geen 23.358, maar 76.133 studies. Dat is ook ‘meer dan 70.000 studies’. Tussen nu en 2010 is er, zover ik weet, één andere update geweest. Voor pakweg € 20 per update zou ik graag een ‘abonnement’ nemen. Nu is de meerwaarde me te gering om in één keer bijna driemaal dat bedrag uit te geven.
      Het is maar een suggestie. In mijn geval is het dus kiezen of je mijn geld gedeeltelijk nu al ontvangt, of het hele bedrag over vijf jaar. En ik zou me kunnen voorstellen dat dat voor anderen ook geldt. Het verschil tussen 76.133 en ‘meer dan 70.000’ is immers niet zo groot.

  4. Avatar
    Rene Olthof 06 december 2020

    The previous editions from 1991, 2000, 2005, 2010, and 2015 contained 23,358; 58,801; 67,691; 76,132; and 85,619 endgame studies, respectively. De datum voor versie 7 is al vastgelegd, op 2025. Harold verwacht dan boven de 100.000 te zitten…

  5. Avatar
    anewerla 04 januari 2021

    Ten eerste ben ik het in het geheel eens met Frits. Weer de volle prijs voor alle updates vragen, ook als je maar relatief kort geleden (bij me begin 2019) de laatste versie heb gekocht, lijkt me toch een beetje onredelijk en te veel van het goede. Hier heb b.v. bij Shredder een tijdje geleden de volgende vernieuwde versie gratis geleverd gekregen na ik enkele maanden ervoor het programma in de dan al iets oudere versie had gekocht.

    Ten tweede een opmerking tot de Golubev studie. Daar wordt bij de variant 3…Ke6 als volgende zet voor wit alleen maar 4. Pf8+ met damevangst aangegeven. Maar wit kan hier met Lc4 toch direct mat geven ! Lang gekeken of ik misschien iets over het hoofd had gezien maar na controle met Fritz 16 ook daar: mat in een na 3. … Ke6.

    • Avatar
      Frits Fritschy 04 januari 2021

      Voor de duidelijkheid: ik vind het niet onredelijk om opnieuw het volle pond te vragen – het is gewoon een marketingkeuze. Je doet een hoop werk en wilt daarvoor betaald krijgen. Mijn suggestie doelde erop dat er misschien evenveel of meer te verdienen was op een andere manier – en waar ik dan ook profijt van zou hebben…

      Lc4 is inderdaad een mooi mat, en jammer dat het niet de enige manier is om te winnen; dat had de artistieke waarde nog iets verhoogd. Overigens wordt de waarde van de studie ook niet verminderd door de twee mogelijke antwoorden op Ke6: zoiets geldt in een bijvariant ook onder puristen niet als nevenoplossing.

  6. Avatar
    anewerla 05 januari 2021

    Vrij zeker, het werk van Harold van der Heijden verdient het volste respect. Ik ben echter toch van mening dat het redelijk zou zijn bij de aankoop van wat dan ook door de verkoper op de hoogte gesteld te worden dat er naar verwachting binnenkort een betere versie voor dezelfde prijs (!) beschikbaar zou zijn of als je dan toch direct de aankoop zou doen er wel een speciale verlaagde prijs voor het upgrade zou zijn. Lijkt me elders toch niet ongebruikelijk te zijn.

    De opmerking m.b.t. het mat door Lc4 zou ook alleen maar een aanvulling aan de presentatie van deze studie zijn omdat dit directe mat niet wordt genoemd maar het bij het schaken toch vornamelijk om het mat gaat en niet materiaalwinst.

Alleen geregistreerde gebruikers kunnen een reactie achterlaten.