They didn’t allow me to watch dirty movies!

Na een kleine twintig jaar vis fileren bij een Spakenburgse groothandel besloot Dick de Graaf dat het anders moest. Hij ging voor zichzelf beginnen en, zo zei hij er meteen bij, als de zaak goed loopt sponsor ik een schaaktoernooi! Zo gezegd, zo gedaan. Het Kaaieman snelschaaktoernooi was geboren. Niet nadat de zaak een paar jaar goed liep overigens, maar meteen!

Dat ging aanvankelijk met wat organisatorische problemen, maar na een paar jaar was het een snelschaaktoernooi waar best sterke spelers op afkwamen. En toen brak het eerste lustrum aan. In het jaar 2004 zou het vijfde toernooi worden georganiseerd en Dick wilde wel eens een grootmeester in het toernooi hebben. “Iemand als Kortchnoi of zo…”

Niet geschoten is altijd mis, dus ik informeerde bij Jeroen van den Berg naar Kortchnoi’s adres en niet veel later ging er een uitnodiging naar Wohlen in Zwitserland. Met de vraag wat ie moest kosten uiteraard. Het antwoord kwam snel en wat verraste hij ons enorm …

Ik laat u zijn brief zien zodat iedere discussie over hoe zijn naam geschreven moet worden beëindigd kan worden. Zo schrijft hij het zelf, dus welk kranten- of teletekstfiguur haalt het nog in zijn hoofd om het anders te doen!

Maar het kwam er dus op neer dat hij alleen tegen reis- en verblijfkosten meedeed. En 250 euro garantiegeld voor het geval hij geen prijs zou winnen. Ik kon mijn ogen niet geloven. Was hij hier de markt aan het verzieken of waren de Nederlandse grootmeesters geldwolven. We wisten het niet.

Viktor Kortchnoi was mijn idool. De partijen uit de match Karpov – Kortchnoi, Baguio 1978, waren de eersten die ik als jong jochie naspeelde uit de krant. En ik werd gegrepen door de verhalen over Kortchnoi, die in zijn eentje knokte tegen die grote boze Sovjet-Unie, die op een kansloze 5-2 achterstand kwam en die vervolgens in een tijd van vier partijen de stand weer gelijk maakte. Wat een vechter! Ik, als kereltje van acht, was zwaar onder de indruk. Ik werd fan van Kortchnoi en zou dat voor altijd blijven. Dat Karpov de eerstvolgende partij won en daarmee wereldkampioen bleef deed daaraan niet af.

En dan, 26 jaar later, heb ik samen met Dick de ongelooflijke eer om die man hoogstpersoonlijk van Schiphol te halen. Dick en ik drukten hem de hand en boden hem wat te drinken aan, maar nee. Hij wilde meteen naar het hotel. En de 73-jarige was goed ter been! Ik moest stevig doorlopen om hem bij te houden.

We haalden hem op vrijdag op, zodat we hem ’s avonds op de clubavond nog even konden rondleiden in het mooie eigen denksportcentrum dat schaakclub En Passant net twee jaar eerder in gebruik had genomen. Hij was onder de indruk! En hij wilde wel wat snelschaken, want hij was wat “rusty”. Dat werd een geweldige avond. Vechten tegen de beer! De ene na de andere En Passanter vloog van het bord en onderwijl liet Viktor zich de rode wijn heerlijk smaken. En toen ineens… hij ging door zijn vlag tegen Dick de Graaf! “OK, off we go!” Het was meteen mooi geweest en ik kon hem naar het hotel brengen.

In het toernooi sloeg hij zich moeiteloos door de voorronden. Alleen de laatste van die voorronden, toen er niets op het spel stond, want kwalificatie voor de hoofdgroep was al verzekerd, gebeurde er iets raars. In een zeer voordelig eindspel tegen Jaap de Jager, met ook nog veel meer tijd op de klok, ging hij ineens lang nadenken. Wat routinematig schuiven zou al volstaan om op tijd te winnen, maar hij wilde dat eindspel winnen. Dat lukte niet en uiteindelijk ging hij zelf door de vlag.

Kan gebeuren, zou je denken, maar het hield hem bezig. Hoe kon hij dat verliezen? Ik maakte me een beetje bezorgd. Hij zal dat toch wel uit zijn hoofd zetten voordat de finaleronde begint? Hoe dan ook, in die finale werd hij vijfde. Dennis de Vreugt werd winnaar. Dat was hem van harte gegund uiteraard, maar wat hadden wij graag een andere naam op die wisselbeker gezien! Viktor weet het aan vermoeidheid.

Ik kreeg dat weekend het idee dat Viktor mij wel een geschikte peer vond. Hij complimenteerde mij vanwege mijn Engels, praatte volop over Karpov en andere zaken en liet weten dat hij graag nog eens een elo boven de 2650 zou willen hebben. Nog altijd vol ambitie. Hij stelde het ook zeer op prijs dat ik hem op Schiphol nog een chocoladeletter V in zijn handen stopte. Ik had namelijk gezien dat hij tijdens het toernooi een paar repen chocola naar binnen werkte en aangezien dat weekend de intocht van Sinterklaas was…

We hadden sindsdien regelmatig e-mailcontact. Vaak korte berichten. Hij sloot ze standaard af met “Kind regards, VK”.

We vonden het leuk, die deelname van Viktor en ook in 2005 nodigden we hem weer uit. En warempel, mijn e-mail werd per omgaande beantwoord! Hij was weer van de partij. Deze keer op 12 november, de dag dat En Passant precies 70 jaar bestond. De planning was precies hetzelfde, maar we besloten hem het voordeel te geven dat hij de voorronde mocht overslaan. Rechtstreeks in groep A, maar dan zonder vermoeidheid!

Vrijdagsavonds was hij ook een stuk serieuzer. Wel weer snelschaken om erin te komen, maar geen rode wijn! Jus d’orange was het deze avond en hij verloor geen partij. Wel een remise tegen mij in het Open Spaans. Ik met wit, voor de duidelijkheid. Daar sprak hij me de volgende dag nog op aan, want ik had kennelijk iets gedaan wat hij nog nooit gezien had. “Interesting!”

Die zaterdag ging het beduidend beter dan een jaar eerder. Hij was zeer tevreden met zijn 12 uit 15 en kon er mee leven dat Friso Nijboer net ietsje meer had gescoord. Het buffet na afloop smaakte hem uitstekend en tevreden ging hij weer naar het hotel.

De Zondag erna zouden Dick en ik hem weer naar Schiphol brengen, maar voor het zover was schonk hij ons een kostelijke anekdote. Een jaar eerder vroeg ik hem bij het uitchecken of hij het naar zijn zin had gehad in het hotel “Het Ampt van Nijkerk”. Nadat hij dat bevestigde gaf ik de receptionist een fooi en we gingen weg. Deze keer verwachte ik een soortgelijk gesprek, maar dat liep even anders.

Ik: “Did you enjoy your stay, Mr. Kortchnoi?”
VK: “They didn’t allow me to watch dirty movies!”
De receptionist begon te stotteren… “Yes, just push the red button” maar Viktor riposteerde meteen: “No, that didn’t work!”

We wisten niet precies of hij daar serieus was of dat hij alleen maar die receptionist voor schut wilde zetten. Hoe dan ook, Dick en ik kregen allebei een schaakboek (zijn partijverzamelingen My Best Games 1 en 2 waren net verschenen en Chess is my Life was bijna af. Die werd nog nagestuurd) en de reis naar Schiphol kon weer beginnen.

We waren zo gewend aan zijn aanwezigheid nu dat we hem voor 2006 weer uitnodigden. “Accepted, with pleasure!” was de reactie per omgaande. Hij had het blijkbaar naar zijn zin. Later moest hij zich toch afmelden. Hij was uitgenodigd om eregast te zijn bij een toernooi ter nagedachtenis aan Misja Tal. We hadden alle begrip.

Hiermee waren onze avonturen met Viktor Kortchnoi nog niet ten einde. Zo was 2006 ook het jaar waarin ik het persoonlijk kampioenschap van de SGS won. Dat betekende kwalificatie voor de halve finales van het NK. Mijn tegenstander was Wouter Spoelman. Nou, dat kon wel eens Open Spaans worden. En ik dacht, ik trek de stoute schoenen aan. Ik vraag het hem gewoon. Open Spaans trainen met een van ’s werelds grootste specialisten. Ik was bereid ervoor naar Zwitserland te reizen en hem een vergoeding te betalen. Het werd Bonn, in Duitsland. De week voor mijn minimatch tegen Spoelman was hij daar voor diverse schaakgerelateerde activiteiten en hij had tussendoor drie dagen de tijd voor me. “I don’t need a fee” stond er ook nog in de e-mail.

Dat waren drie intensieve dagen! Wat een energie had die man! Ik kreeg tussendoor wel een bescheiden sneer te verwerken. “Ik heb ook eens Joël Lautier getraind, maar die schreef alles op wat we analyseerden.” Mijn antwoord dat ik het, zodra hij mijn kamer verlaten had, allemaal in de computer stopte kon hem niet helemaal tevreden stellen had ik het idee.

We trainden ook met mij als witspeler, want ja, ik had ook een keer wit tegen Wouter. Siciliaans zou dat worden. Ik deed in die tijd vaak iets met Lb5-systemen, maar eigenlijk had ik zin in een keiharde Najdorf. In een paar sessies bleek ik niet dapper genoeg te zijn voor dat soort stellingen. “I advise you to play Bishop b5”.

Het weekend aansluitend aan deze training was de match, in Hilversum. En de eerste partij werd open Spaans. En ik won een stuk. En ik liet de partij in remise verzanden. Helaas. Die tegenslag had ik een dag later nog niet verwerkt, want mijn Lb5-siciliaan liep al snel verkeerd. Weg NK-droom!

Er verstreken enkele jaren. Schaakclub En Passant was inmiddels ambitieus geworden. De strijd tegen degradatie in de derde klasse KNSB waren we zat en we trokken spelers aan om hogerop te komen. Met Manuel Bosboom, Bruno Carlier en Hans Böhm in de gelederen werden we gemakkelijk kampioen in de derde klasse en eigenlijk zouden we met dat team ook wel een kans maken in de tweede klasse. Echter, in het seizoen dat volgde, 2009-2010, zaten we ingedeeld bij Dr. Max Euwe uit Enschede. Een club die qua gemiddelde Elo niet veel voor ons onderdeed. Wat te doen? Ik waagde er een mailtje aan naar Viktor Kortchnoi en warempel, hij wilde wel meedoen. En ook Genna Sosonko was van de partij in de eerste ronde van dat seizoen. Wat kon er nog misgaan? Nou, van alles. De beide grootmeesters wonnen, maar we verloren desondanks de wedstrijd met 4,5-3,5 en aan het eind van het seizoen stond Max Euwe bovenaan en wij niet.

Overigens moesten Viktor en Genna dat seizoen nog eens meedoen. Iedere opgegeven speler moest reglementair minimaal twee keer meespelen. Dat kwam mooi uit, want we wilden ze nog wel graag eens een thuiswedstrijd laten spelen. Het werd de thuiswedstrijd tegen degradatiekandidaat Hardenberg. In de week voorafgaand aan die wedstrijd mailden we wat. Het was mij opgevallen dat hij op 1.e4 al een tijd geen 1…e5 meer had gespeeld. Dat klopt, zo reageerde hij, want ik scoorde de laatste tijd slecht tegen het Schots en ik heb daar nog steeds geen goede variant tegen. Ik mailde hem mijn eigen bestrijdingswijze van het Schots en warempel! Toen we de vrijdagavond voor de wedstrijd tegen Hardenberg op de club waren wilde hij niet snelschaken. Nee, hij moest dat variantje met me analyseren. En hij vond het wel wat, dat zijvariantje!

Een dag later versloeg hij Richard Hendriks met 1.e4 e5! Het werd dan wel geen Schots, maar het lek was gedicht. En een paar jaar later versloeg de inmiddels bijna 80-jarige niemand minder dan Fabiano Caruana met 1.e4 e5! In al mijn bescheidenheid claim ik slechts 1% van dat succes…

Twee Kaaiemantoernooien, twee competitiewedstrijden en een trainingskamp. Was dat het? Neen! In 2009 was er het tiende Kaaiemantoernooi. En tevens het laatste, want Dick ging andere dingen doen met zijn sponsorbudget. Maar dat laatste toernooi, daar wilde hij nog graag eens Viktor Kortchnoi bij hebben. En Jan Timman! Ze waren er allebei.
Viktor won het weer niet, tot ons verdriet. Hij verloor van mijn broer en eigenlijk ook van mij. Maar toch ook weer niet. De avond tevoren hadden we gevluggerd en daarin speelden we vaak dezelfde variant in de Siciliaanse Scheveninger. Inderdaad, geen Lb5 van mij! En die variant kwam in het toernooi weer op het bord. Vaak belandde er een zwart paard op h4. Deze keer ook. Ik ruilde op f6. En Kortchnoi sloeg terug met het paard! Maar dat stond toch op h4? Ik vroeg hem beleefd waar dat paard vandaan kwam. “Van h5” zei hij heel stellig. Ik liet het begaan. Ik had geen zin in een woordenwisseling met mijn grote idool. Het respect was te groot.

Deze keer was Ivan Sokolov de winnaar. Wel werd die in de onderlinge partij door Viktor stevig van het bord getimmerd, maar een serieuze gooi naar toernooiwinst zat er voor hem niet in helaas. Hij deelde de vijfde prijs met Jan Timman.

Dit was de laatste keer dat we Viktor Kortchnoi te gast hadden bij En Passant. We kijken er met veel genoegen op terug.

Toen ik vanmiddag het nieuws van Viktors overlijden vernam was ik stil. Natuurlijk, hij was oud en zijn gezondheid broos. Maar verdorie, wat een geschiedenis! Hij speelde al in Curacao 1962 in het kandidatentoernooi! Vele generaties hebben van hem genoten.

Het e-mailcontact tussen Viktor en mij verwaterde al snel na dat laatste Kaaiemantoernooi. Na zijn beroertes heb ik meerdere keren de neiging gehad om hem te vragen hoe het met hem ging. Ik heb het nooit gedaan. Waarom weet ik niet. Nu hoeft het niet meer.

De beste schaker die nooit wereldkampioen werd is er niet meer. De fans van Bronstein en Keres moeten mij deze opmerking niet euvel duiden op een dag als deze…

3 Reacties

  1. Avatar
    Peter Mijnheer 07 juni 2016

    Complimenten Richard, mooi om te lezen!

    en die wedstrijd tegen mijn team Hardenberg is me ook altijd bijgebleven, prachtig toch dat deze grote held tegen ons speelde.

  2. Avatar
    Richard Hendriks 07 juni 2016

    En het leuke was, na afloop hebben we een poosje allervriendelijkst geanalyseerd. Dat doen lang niet alle titelhouders, analyseren met knoeiers als ik, maar de grote Kortchnoi deed het wel. Geweldige herinnering!

Alleen geregistreerde gebruikers kunnen een reactie achterlaten.