Gaprindashvili klaagt Netflix aan voor beledigende opmerkingen in The Queen’s Gambit
Voormalig wereldkampioen Nona Gaprindashvili heeft een aanklacht ingediend tegen Netflix. Ze neemt aanstoot aan de volgende opmerking in de serie The Queen’s Gambit: “Het enige ongebruikelijke aan haar is haar sekse. En dat is niet eens uniek in Rusland. Er is Nona Gaprindashvili, maar ze is de dameswereldkampioen en heeft nooit tegen mannen gespeeld.” Dat laatste klopt niet met de feiten: bovendien komt Gaprindashvili uit Georgië, niet uit Rusland. Zij eist nu een schadevergoeding van minstens vijf miljoen dollar.
Tsja. Alles is mogelijk in de rechtszalen van de Verenigde Staten.
Maar het gaat bij The Queen’s Gambit om fictie, en bovendien fictie die een waarheidsgetrouw tijdsbeeld probeert te geven. Het lijkt me niet onwaarschijnlijk dat een commentator uit die tijd een beperkte kennis van vrouwenschaak had. Ik kan me ook niet voorstellen dat een scenarioschrijver voor een nieuwe film over rassenkwesties in de VS van vóór pakweg 1960 in alle gevallen het woord ‘nigger’ zal vermijden. Verder was Gaprindashvili burger van de Sovjetunie (en speler voor en kampioen van dat land). Vóór 1990 werden sovjetburgers in het Westen veelal met ‘Russen’ aangeduid.
Verder is Gaprindashvili een publieke figuur. Ze heeft immers geld verdiend met publieke optredens; haar beroemdheid leverde geld op. (Ik neem aan dat ze professional was, in ieder geval voor een flink deel van haar carrière.) Als een romanfiguur over mij iets onaardigs zou zeggen, zou ik daar met enig recht boos over kunnen worden (al is de kans daarop klein). Maar een romanfiguur moet kunnen beweren dat, zeg, Mark Rutte een oplichter is. Verder is wat een romanfiguur zegt, niet noodzakelijkerwijs de mening van de (scenario)schrijver.
Daar komt bij dat het onwaarschijnlijk is dat ze materiële schade lijdt door wat er in de film over haar gezegd werd. Ook geloof ik niet dat er ook maar één persoon is die haar er minder hoog door acht. Wie haar naam kent, kent ook haar status. Deze rechtszaak zou wat dat betreft wel eens veel meer effect kunnen hebben.
Het is uiterst onwaarschijnlijk dat het bij de schrijvers in de bedoeling heeft gelegen Gaprindashvili te kleineren. Integendeel, er wordt blijkbaar van uitgegaan dat dit een aan het publiek bekende naam is (wat zeker bij niet-schakers niet voor de hand ligt).
Het zou een erg slechte zaak zijn als ze gelijk kreeg. Creatieve vrijheid is misschien niet absoluut, maar moet toch zo veel mogelijk beschermd worden.
Hier ben ik het volledig mee eens. De scenarioschrijvers (uit de 21e eeuw) hadden zich hier elegant uit kunnen redden door één figuur de tekst uit het script “(…) en heeft nooit tegen mannen gespeeld!” te laten zeggen en dat vervolgens in de dialoog te laten corrigeren door een andere figuur dat te laten weerspreken met iets als “Is dat wel zo? Ik heb eens gehoord dat ze in een toernooi heeft gespeeld waarin zij als enige vrouw tussen allemaal mannen speelde…”
Voor ingewijden was het niet eens zo heel erg uitzonderlijk, omdat daarvoor Vera Menchik ook al “bij de mannen” mee deed, en zelfs van Euwe wist te winnen. Deze serie speelt in de Verenigde Staten en het is goed mogelijk dat daar in die tijd werkelijk helemaal niemand iets van af wist en pas wakker werd bij de opkomst van Fischer en het verschijnsel “vrouwen die zich kunnen meten met mannen” pas aan het licht kwam met de Polgár-zussen.
Een scenarioschrijver kan ervoor kiezen zijn dialogen door andere fictieve figuren te laten corrigeren, maar dan is het een slechte scenarioschrijver, en een goede regisseur zal die correcties aan z’n laars lappen. Een goede film wordt niet gemaakt om iedereen te vriend te houden, maar om een verhaal over het voetlicht te krijgen. Alles wat daarbij overbodig is, moet niet in de film komen. Bijsluiters zijn voor medicijnen.
M.i. is het erg onhandig om in een boek of film, die op fictie berust, een bestaand persoon te noemen. Dit is wat een uitgever zijn schrijvers voorhoudt. In hoeverre dit ook geldt voor de USA weet ik niet.
Wanneer er herkenbare personen in je boek voorkomen, moet je toestemming hebben om hem of haar in je boek te verwerken. Ga je manuscript dus nog een keer goed door, en maak eventueel een lijstje van alle personen die in je boek voorkomen. Je kunt vervolgens deze personen benaderen om toestemming te vragen.
Of de persoon in je boek nou in een positief of een negatief daglicht wordt gesteld, deze toestemming is in alle gevallen essentieel. Wanneer zij geen toestemming hebben gegeven, zichzelf vervolgens herkennen in jouw boek en hier niet achter staan, dan kan dat ongewenste problemen opleveren. De auteur is daarbij altijd verantwoordelijk voor zijn of haar tekst, en daarom is het raadzaam om jezelf hier zo veel mogelijk tegen in bescherming te nemen.
Wim, je hebt dit volgens mij van uitgeverij Boekscout (ik heb de eerste zin van je citaat gegoogled), een uitgeverij die niet-professionele schrijvers de mogelijkheid geeft hun eigen boek uit te geven – met zo min mogelijk kans op problemen voor uitgeverij Boekscout, natuurlijk.
Juridisch gezien moet je het wel heel bruin bakken voordat een rechter bovenstaand citaat gaat volgen (zie ook de link die Boekscout geeft naar de Curvers-zaak, laatste paragraaf). Ik gaf al aan wat voor beperkende situaties er zijn. Gaat het om een publiek persoon? Ja. Gaat het om serieuze reputatieschade? Nee.
En verder: is er duidelijke opzet in het spel? Als Hermans in Onder professoren de echte namen van de betrokkenen had gebruikt, had hij waarschijnlijk problemen gekregen. (Evengoed was het in deze sleutelroman aan alle ingewijden duidelijk om wie het ging.) Onkunde van de schrijver, en helemaal de bewust opgevoerde onkunde van een fictieve figuur, kun je geen opzet tot persoonsbeschadiging noemen.
Mevrouw Gaprindasjvili had ook gewoon een vlammend artikel voor chess.com of een andere internationale site kunnen schrijven. Dat had zeker effect gehad. Nu krijg ik toch het sterke vermoeden dat dit meer met haar bankrekening dan met haar reputatie te maken heeft. Ach ja, het zal wel een advocaat van het no cure, no pay-type zijn.
Frits, ik denk ook dat het niet zo’n grote vaart zal lopen met rechtszaken rond Boekscout, maar toch zit er wel iets in. Stel je voor dat er in de jaren ’70 een film was geweest, waarin een schaker Prins voorkomt. Ze hebben daar een andere schaker als hulp bij het scenario voor gevraagd. Van die schaker Prins wordt dan gezegd dat hij pretendeert de sterkste schaker van Nederland te zijn, maar dat hij nog nooit aan een toernooi in het buitenland heeft meegedaan. Ik denk toch dat GM Prins zich dan in zijn goede naam aangetast gevoeld had en mogelijk een rechtszaak had aangespannen.
Maar dan de situatie dat er nu, in 2021, een film wordt gemaakt over de jaren zeventig waarin een bijrolacteur Donner speelt en in die hoedanigheid zegt dat Prins geen paard van een loper kan onderscheiden?
Er even van uitgaande dat Prins nog zou leven, natuurlijk.
De titel van die film is dan The Prince Gambit, waarbij je met de loper een paardzet mag doen en met het paard een loperzet. Overigens zal het met Netflix wel op een schikking en een rectificatie uitdraaien.
In de boekversie heeft Gaprindashvili wel tegen diverse Russische grootmeesters gespeeld. In het script van de serie is dat blijkbaar bewust veranderd. Hadden de makers daar een overtuigende artistieke reden voor? Zo nee, dan lijkt de klacht me niet kansloos.
Gelukkig, feiten ipv aannames. Daar houd ik van.
Mooie extra informatie en dat maakt haar kansen groter.
Nona Gaprindashvili speelde regelmatig in mannentoernooien. In 1976 deed ze mee aan het IBM-B toernooi en in 1977 versloeg ze wereldtopper Beliavsky. Beliavsky was drie keer Sovjet kampioen, het eerst in 1974 samen met Tal en hij speelde ook in de kandidatenmatches.
www.chessgames.com/perl/chessgame?gid=1047295
In 1979 speelde ze zelfs in de sterkste groep van het Hoogovenstoernooi. Door bezuinigingen was de meestergroep gesneuveld, dus andere opties/groepen waren er niet, maar desalniettemin werd ze hier toch maar mooi voor uitgenodigd. Dat was de tijd waarin het journaal afsloot met sport en Huizing en Emmer de uitslagen opnoemden, terwijl die ook in beeld op kaart verschenen. Gaprindashvili, Dzindzichashvili en Polugaevsky deden ze uiterst elegant en niet minder goed dan Ree en Hort, die ook meededen.
Leuk deze vermelding. Ze begon heel goed met een flitsende aanvalspartij tegen de Joego-Slavische GM Nikolac en won ook van haar landgenoot GM Dzindzichashvili. Maar daarna moest ze het toch afleggen tegen een aantal topgrootmeesters zoals Timman. Het jaar daarop werd ze tot grootmeester (GM) benoemd. Hoeveel vrouwen hebben dat ooit bereikt, vraag ik me af. https://www.chessgames.com/perl/chessgame?gid=1047352
In de aanklacht s3.documentcloud.org/documents/21063359/gaprindashvili.pdf wordt maar liefst 3 keer vermeld dat ze tegen 28 mannen tegelijkertijd speelde (Zie 7, 18 (met foto) en 36).
Interessant punt is 27: “Gaprindashvili was known for her aggressive style. A famous match against Velimirovich at a tournament in Yugoslavia progressed until there were virtually no pieces left on the board, when the two players agreed to a draw. The match was later declared to be the best chess game of the year by the Soviet Chess Federation, which was the first time that this accolade had been bestowed on a game ending in a draw. The match took a psychological toll on Velimirovich who did not participate in tournaments for a year afterwards. ”
Heel mooie partij om na te spelen: www.chessgames.com/perl/chessgame?gid=1047420
Ze noemde het haar meest memorabele partij in een interview met ChessBase (2011): “It might be the game against Velimirovic in Bela Crkva 1984; I played with black and it was really a hard fight with continuous upsets, sacrifice and counter sacrifices. A lot of people were around the table looking at the game and when we agreed for a draw at the end they applauded both of us for a few minutes.”
De claim dat Velimirovic zo van slag was dat hij een jaar lang geen toernooien speelde, lijkt me apart. Een kenner die dit kan bevestigen?
Wat een goede informatie over Nona Gaprindashvili. Die partij tegen Nikolac van 1979 laat die agressieve stijl ook heel goed zien.
www.chessgames.com/perl/chessgame?gid=1047352
Als je naar de site chessgames.com gaat, kun je zien dat Velimirovic na deze partij in 1984 nog twee toernooien in Joego-Slavië heeft gespeeld. In oktober speelde hij in Novi Sad, waar hij in de middenmoot eindigde. En in december won hij [ongeslagen] samen met Kortsjnoj het toernooi van Titograd met 7,5 uit 11. Dus dat verhaal dat hij dermate aangeslagen was is grote onzin.
Er was een tijdje geleden een vergelijkbare situatie in verband met de biografie van Daniel King over Mir Sultan Khan. Khan’s kleindochter gaf daar een duidelijke mening over, en King gaf daar een volwassen reactie op. Dat deed meer goed aan de nagedachtenis van Khan dan een rechtszaak had gedaan.
Gaprindashvili kiest ervoor het anders aan te pakken. Voor haar is de persoonlijke ‘belediging’ blijkbaar belangrijker dan al het goeds dat deze filmserie voor het schaken en het vrouwenschaak heeft gedaan. Waarbij het dus uitermate twijfelachtig is of je van een belediging kunt spreken. Hoe een groot mens klein kan zijn.
Het is overigens ook heel goed denkbaar, dat de scenarioschrijvers de verhaallijn zo wilden maken, dat het extra bijzonder was voor Beth om alle (mannelijke) topspelers te verslaan. Ik kan me wel voorstellen dat het vervelend is voor Gaprindasvili dat kijkers van de Queen’s Gambit die verder weinig van schaken weten, aannemen dat alles wat er in de serie over het spel en de spelers wordt gezegd ook “waar” is. Een vriendin van me was hevig teleurgesteld toen ik haar vertelde dat Beth Harmon niet werkelijk had bestaan- en dan te bedenken dat zij wel de Koning van Donner heeft gelezen & dus had kunnen weten, nou ja…
Zouden de scenarioschrijvers wel geweten hebben dat Gaprindashvili een echt persoon was (die ook nog ’s levend is)? Fictief en echt loopt door elkaar heen in het verhaal.
Dat lijkt me wel aannemelijk, want Kasparov was een van de adviseurs van de serie. Ik denk dat mevrouw Gaprindashvili vooral de dollartekens hoorde rinkelen.
Het ziet ernaar uit dat mw Gaprindashvili één van de sterkste zetten uit haar carriere heeft gedaan. Dit gaat natuurlijk minimaal een schikking met 6 nullen opleveren.
TISMIENWAAT Allemoal…