Bezieling in het schaken

Toen ik als voorbereiding op dit stukje eens googlede op “schaken en kunst” was het eerste zoekresultaat: “Geen enkele sport inspireerde zo veel kunstenaars als schaken”. In dat artikel, uit 2008, komt de naam Tjerk Zijlstra al voor. De volgende zoekresultaten betreffen overigens twee artikelen op schaaksite uit het jaar 2011. En daarna ook nog Teun Koorevaar!

Kunst. Het heeft nooit mijn onverdeelde aandacht gehad. Natuurlijk, ik wist van Duchamp en die foto van Jennifer Shahade die simultaan schaakt tegen in hun nakie zittende dansers staat me ook nog helder voor de geest. En bij mijn club word ik er ook iedere keer mee geconfronteerd. Immers, probeer de parkeerplaats van denksportcentrum En Passant maar eens op te rijden zonder een glimp op te vangen van het beeld “Alice verslaat de Koning”. En in het denksportcentrum hangt een originele Lammert Kok! Maar ik beschrijf mezelf toch eerder als cultuurbarbaar dan als kunstliefhebber.

Toch een artikel over schaken en kunst. Ik werd getriggerd toen ik vernam dat Ronald Staal, waarmee ik in mijn jeugdjaren menig schaakpartijtje heb uitgevochten, in samenwerking met Tjerk Zijlstra (vader van Erwin, met wie ik ook menig robbertje uitvocht in die tijd) een boek had geschreven over schaken en kunst. Ronald schreef de stukjes, Tjerk maakte er een schilderij bij. Of andersom: Tjerk had een schilderij gemaakt en Ronald schreef er een verhaal bij. Ronald nodigde me uit voor de expositie op zondag 1 november in Amersfoort. Ik ging erheen en keek mijn ogen uit.

Meteen na het betreden van het Kunstkader schudde ik Tjerk de elleboog en terwijl we aan het babbelen waren viel mijn oog op Mikhail Tal. Een prachtig portret hing schuin achter Tjerk en, hoe onbeleefd, mijn ogen dwaalden af van mijn gesprekspartner naar een schitterende weergave van de tovenaar van Riga. Een aantal keren bedacht ik me dat ik keurig mijn gesprekspartner in de ogen behoor te kijken, maar evenzovele keren trok dat schilderij mijn aandacht. Het is dan ook opgenomen in het boek, genaamd “Bezieling in het schaken”. Ronald schreef er een verhaal bij, aanvankelijk als een sprookje maar langzaam overgaand naar de werkelijke Tal.

Nadat het verwachte bezoek binnen was gaf Ronald een presentatie van alle tentoongestelde schilderijen en hij vertelde over wat hem inspireerde tot het verhaal of wat Tjerk inspireerde tot het maken van het schilderij. Die inspiratie kan van alles zijn, variërend van een afkeer van de Caro Kann tot een vakantie in Frankrijk.

 Ronald Staal

Hoe kan een afkeer van de Caro Kann nu leiden tot een mooi schilderij? Het mooiste in het boek overigens, volgens mijn echtgenote. De schat heeft niks met Michail Tal. Welnu, Ronald heeft in de loop der jaren, door schade en schande wijs geworden een manier gevonden om de Caro Kann te bestrijden: de Apocalyps! Bij bijbelvaste lezers gaat er meteen een licht op: Openbaringen! En inderdaad, geïnspireerd door Openbaringen 19 vers 11 ontstond er een schilderij met een groot wit paard midden op het bord, net als in Ronalds favoriete bestrijding van de Caro Kann: 1.e4 c6 2.Pf3 d5 3.exd5 cxd5 4.Pe5! Nog meer details werden ontleend aan dat bijbelgedeelte. Een prachtig kunstwerk.

Ronald heeft ook een voorliefde voor de Fajarowicz. U weet wel, die variant van het Boedapester gambiet waarin heel snel een zwart paard op e4 verschijnt. Dat leidde tot het meest bewerkelijke schilderij van de tien die in het boek getoond en besproken worden. Maar liefst vierhonderd uur werk zit er in het schilderij “Spiegelbeeld”. Het is dan ook een heel werk om, behalve een stelling die kan ontstaan uit de Fajarowicz, het parlementsgebouw van Boedapest te schilderen met die talloze kleine raampjes. Maar Tjerk is een fijnschilder, zo wist Ronald me te vertellen, en even googlen leert dat een fijnschilder streeft naar een zo natuurgetrouw mogelijke weergave van de werkelijkheid. En eerlijk is eerlijk, dat doet Tjerk Zijlstra ontzettend goed. Het lijken soms net foto’s.

Kenmerkend is dat op ieder schilderij een vlinder is geschilderd. Steeds een andere soort. Ik vroeg Tjerk of dat soms zijn signatuur was, maar dat was niet het geval. Van oudsher wordt de vlinder gezien als het symbool voor de ziel, de ziel die de verbinding vormt tussen de hemel en de aarde. En daarmee is meteen de titel van het boek verklaard.

Erg leuk is “Het meisje met de schaakstukjes”. Een bewerking door Ronald van het sprookje “Het meisje met de zwavelstokjes”. Zo speelt het verhaal zich af in Amersfoort en dat blijkt onmiskenbaar uit het schilderij. En het poserende meisje was niemand minder dan Caroline, kleindochter van Tjerk, dochter van Erwin die mij in een grijs verleden eens in de opening een dame afhandig maakte.

 Tjerk in het echt en Caroline getekend

Nu houd ik erover op. Er moet voor u ook wel wat verrassends overblijven. Ik was erg onder de indruk en als ik u nieuwsgierig gemaakt heb: de expositie is er nog tot 14 november. Adres: Kunstkader, Nijverheidsweg Noord 90 te Amersfoort. Wel even afspreken i.v.m. corona. U ziet dan stuk voor stuk prachtige schilderijen en als u de expositie bezoekt ziet u als bonus ook nog enkele schilderijen die Tjerk tijdens de coronaperiode gemaakt heeft.

Wilt u het boek bestellen (kost twee tientjes) of wilt u andere informatie, dan verwijs ik u graag naar www.tjerkzijlstra.nl . Als u die site bezoekt leest u dat de expositie tot en met 6 november duurt, maar heus, ik vernam uit zeer betrouwbare bron dat er een week aan vastgeplakt wordt! Als u de expositie bezoekt ziet u ook prijskaartjes naast de schilderijen hangen. Ik kan me zeer goed voorstellen dat menig schaker met meer dan een paar stuivers op de spaarrekening “De tovenaar van Riga” graag aan de muur zou willen hebben.

Als u de tentoonstelling bezoekt kunt u ook een gesigneerd exemplaar van het boek kopen. Dat kan zomaar een heel wijze tekst opleveren…