Toch maar de Grand Old Opening?
Geen moeilijkheden na de opening, een veilige stelling, echte tegenkansen en gemakkelijk te leren. Ziedaar het wensenlijstje van een gewone clubspeler bij het kiezen van een opening met zwart. Al heel veel auteurs hebben geprobeerd om dit schaap met de vijf poten te vinden, maar eigenlijk elke opening heeft wel een nadeel. Internationaal Meester Andrew Martin is een warm pleitbezorger van het Geweigerd Damegambiet. Volgens de Chessbase-site wil hij aantonen dat ‘het Geweigerd Damegambiet veel meer is dan een passief systeem’. Maakt Martin waar wat hij belooft?
Voor de gewone clubschaker
De DVD (The Queen’s Gambit Declined, ChessBase 2012) is gericht op spelers onder 2200, in het bijzonder op spelers tussen de 1400 en de 1800. Hij beslaat grofweg drie delen. Het eerste deel is de Cambridge Springs-variant, het tweede bevat Martins ontzenuwing van 5. Lf4 en het derde gaat over de ruilvariant van het Geweigerd Damegambiet. De zetvolgorde die hij bepleit. is 1. d4 d5 2. c4 e6 3. Pc3 Pf6, gevolgd door 4… Pbd7. Dit dient om deel 1 en 2 goed op elkaar aan te laten sluiten. Elke belangrijke variant staat netjes in een apart filmpje.
Toch is de indeling van de DVD niet altijd even logisch. Hoewel de indelingen van de Cambridge Springs (zeven partijen) en de ruilvariant (twaalf partijen, erg veel!) niets te wensen overlaten, is het gedeelte over Lf4 (drie partijen) een vreemd aandoend aanhangsel.
Martin beveelt hier 5…dxc4! aan. Zijn motivatie voor dit opgeven van het centrum is dat zwart van het veld d5 gebruik kan maken om de witte loper aan te vallen en te ruilen (6. e4 wordt beantwoord met 6…Lb4 en pion e4 staat ongedekt). Het blijkt dus dat Lf4 bij deze zettenvolgorde van zwart een forse onnauwkeurigheid is. Het bespreken van bovenstaande stelling is zeker nuttig, maar gewoon een losse partij was daarvoor beter geweest. In de tweede partij van dit deel komt de zet Lf4 namelijk in het geheel niet voor! Dat is toch wel een zeldzame slordigheid van een gerenommeerde DVD-producent als ChessBase. De derde partij gaat over Lf4 in de ruilvariant, maar dat systeem is zo anders dan de stelling hierboven dat het logischer was geweest om deze partij bij de ruilvariant-partijen te voegen.
Een andere opvallende constatering is dat er aan zijvarianten van het Damegambiet in het geheel geen aandacht wordt besteed. Ik heb de varianten die worden besproken natuurlijk even getest tijdens het snelschaken op chess.com, maar in de praktijk sluiten veel witspelers hun loper op c1 in door te vroeg e3 te spelen. Weliswaar zou je van tegenstand met een rating tussen de 1850 en de 2050 wel een iets beter openingsbegrip verwachten, maar toch was het misschien handig geweest om dit soort varianten in elk geval even te noemen. Een korte variant om te laten zien hoe je zou kunnen profiteren, volstaat daarbij wel.
Bananenschillen
Het eerste wat mij opviel, was dat er heel weinig ‘bananenschillen’ van zwart worden besproken. Dit bleef ik toch wel als een gemis ervaren: juist voor de praktijk van de amateur is het handig om te zien wat er mis kan gaan in de opening. Aangezien de bespreking van de opening op basis van partijen verloopt, was een verliespartij van zwart af en toe toch wel leerzaam geweest. Het ergste wat zwart op deze DVD overkomt, is dat hij een remise af moet staan.
Martins bespreking van de varianten is wel vrij overtuigend. Hij gaat verder dan de bekende, “goedkope” valkuilen, en laat zien dat de opening ook tegen een goed spelende witspeler gewoon goed werkt. De analyses zijn sterk en goed te volgen, omdat Martin ook de wat makkelijkere tactische grappen daadwerkelijk even op het bord brengt. Zie bijvoorbeeld deze stelling:
De analyses vermijden lange variantenbomen. Dit heeft als voordeel dat de gehele doelgroep mee kan komen, maar als nadeel dat de diepgang van de analyse soms wat oppervlakkig blijft. Daarvoor geldt wel: is er in de opening iets onduidelijk of is een zet die u in gedachten had, niet besproken, pak dan gerust de engine er even bij. Martin heeft zo ongeveer altijd namelijk wel gelijk. De enige uitzondering is een partij van Karpov waarin ik na afloop nog steeds dacht dat Martin de ene dode remisestelling waarin niets meer te spelen viel, boven de andere prefereerde, alleen omdat de tegenstander geen tegenspel had. Aangezien het hier om een eindspelstelling gaat, vind ik dit geen groot probleem, al is het wel een beetje slordig.
De behandeling van de varianten is zoals vermeld ook in de rest van de DVD gebaseerd op partijbesprekingen. Het grote voordeel hiervan is dat kijkers kunnen zien hoe de door Martin voorgestelde plannen het er in de praktijk vanaf brengen. Ook komen de relevante eindspelstructuren zo heel mooi in de DVD uit. Martin schat de bespreking van de plannen achter de opening duidelijk veel hoger in dan theoriekennis. Bij de meeste varianten kan de koper volstaan met het leren van acht zetjes theorie; slechts bij sommige partijen in de ruilvariant is het aan te bevelen om 12 zetten te memoriseren. Uiteraard duurt de bespreking van de gehele partij en de relevante openingspartijen niet al te lang, geen ervan duurt langer dan een kwartier. Hierdoor verslapt de aandacht geen moment.
Sterke presentatie
Dat de kijker niet zo snel afgeleid raakt, heeft ook met andere persoonlijke kwaliteiten van Martin te maken; hij is zeer goed verstaanbaar (de Britsheid spat ervan af), heeft bij de opnames een nette achtergrond die geen aandacht opeist en heeft een boeiende verteltrant. Wel geeft hij door de iets té perfecte woordkeus de indruk dat hij opleest van een scherm dat zich achter de camera bevindt. Het zou natuurlijk ook kunnen dat hij de tekst heeft ingestudeerd, maar de spontaniteit heeft hier wel iets onder te lijden.
Martin is daarnaast een prima didacticus. Hij geeft gemakkelijk te onthouden regeltjes als ‘solidity first, action later’, op dezelfde wijze als Tarrasch ooit zulke regeltjes gaf.
Het zo lang uitstellen van c5 of e5 heeft zo zijn goede gronden, en dat mag natuurlijk ook wel als Portisch achter de zwarte stukken zit. Het winstplan van zwart luidt als volgt: bij wits pogingen tot het kraken van deze vesting verzwakt wit onherroepelijk zijn stelling, waarna zwart in de gaten springt en op zijn sloffen wint. De stelling van Portisch is natuurlijk niet slecht, maar passief is zij dus zeer zeker wel. Dat is namelijk catenaccioschaak, en dat werpt toch wel een schaduw over de claim van Martin dat de Cambridge Springs niet tot passieve stellingen hoeft te leiden. De verschillende partijen zijn namelijk geselecteerd op telkens een ander plan van de witspelers, wat betekent dat men zich in de praktijk aan hun keuze moet overleveren.
Een andere mindere kant aan de didactiek van Martin is dat hij niet bij alle varianten duidelijk aangeeft wat de koper van deze DVD echt moet weten. Hij doet dat bij een aantal varianten wel, maar bij sommige ook weer niet. Dit zijn echter slechts kleine smetjes op een uitstekende uitleg.
ChessBase
De DVD’s van ChessBase kunnen het best gebruikt worden op de speciaal hiervoor ontwikkelde ChessBase Reader. Deze is vrij te downloaden op de website. De reader zorgt ervoor dat de pijlen die Martin trekt, ook op uw scherm zichtbaar zijn. Ook kan men in deze reader de aantekeningen bij de partijen inzien. De reader is qua uiterlijk wat druk (veel verschillende kleuren), maar het gebruikersgemak is meer dan prima.
De handigste eigenschap van deze reader is de mogelijkheid om tijdens het afspelen van de analyses op de zetten die worden besproken te klikken. Klikt u bijvoorbeeld op zet 10 van wit terwijl Martin bezig is met een opmerking bij zet 20, dan spoelt de video automatisch terug naar het moment dat de bespreking van zet 10 begint. Dit is met name interessant als u de DVD ook als openingslexicon wilt gebruiken. Weet men het even niet meer, dan klikt men de zet aan waar het misging, en Martin legt haarfijn uit hoe het wel moet. Bij ChessBase heeft u dus geen gehannes met (terug)spoelen.
Een openingsdvd?
Wat is de waarde van The Queen’s Gambit Declined? Duidelijk is in elk geval dat deze DVD meer is dan de bespreking van een opening alleen. Martin leidt u immers niet alleen door de relevante openingsvarianten, maar ook door de plannen in middenspel en eindspel. En passant krijgt men dus ook andere schaakkennis mee, terwijl het begrip dat de koper van de opening heeft, ook nog eens reusachtig is toegenomen.
Bij de indeling van de DVD zijn er wat foutjes ingeslopen en niet alle kanten van de stof worden behandeld, maar doet niet al te veel af van de waarde van deze DVD; Martins kwaliteiten als presentator en analyticus doen het begrip van deze opening enorm toenemen. De ChessBase Reader maakt de DVD bovendien gemakkelijk in het gebruik.
Doet Martin wat hij belooft? In elk geval grotendeels wel, want hij voorziet de koper van een goed te leren en toepasbaar repertoire, al moet de kijker soms zelf even uitzoeken wat hij moet weten. Als de stof van de DVD is doorgenomen, heeft de koper daar beslist baat bij gehad. Wel levert het Geweigerd Damegambiet soms een passieve stelling op, en de lezer moet dus een beetje van catenaccio houden. Naar mijn mening mag dat de pret niet drukken.
Cijfer: 7,9
| Criteria | Maximale score | Behaalde score | Motivering |
| Inhoud | |||
| compleetheid* | 10 | 6 | Uitleg zijvarianten ontbreekt. Verder redelijk compleet. |
| aandachtsverdeling | 10 | 7 | Aandacht voor de ruilvariant is relatief een beetje aan de ruime kant. Verder behoorlijk. |
| veelzijdigheid** | 10 | 4 | Te eenzijdig. Partijen die de gevaren van de aanbevolen opening tonen, ontbreken. |
| analytische kwaliteit | 10 | 8 | Een enkele onduidelijkheid, niet heel ver uitgeanalyseerd. Verder zeer sterk. |
| doelgroep | 10 | 10 | Inhoud is volledig te begrijpen voor de doelgroep. |
| Presentatie | |||
| verstaanbaarheid | 9 | 9 | Met Martins Britse Engels hoeft niemand moeite te hebben. |
| structuur*** | 9 | 7 | Twee goede afbakeningen, één vreemd aanhangsel. |
| lengte uitleg | 9 | 9 | Filmpjes zijn perfect afgesteld op de spanningsboog van de schaker achter een computer. |
| didactiek | 9 | 7 | Martin geeft niet altijd aan wat de kijker echt moet weten. De wijze van overbrengen verdient verder alle lof. |
| programmafuncties | 7 | 7 | ChessBase Reader geeft gerichte mogelijkheid om terug te spoelen naar de bespreking van een bepaalde zet. |
| uiterlijk | 7 | 6 | Martins achtergrond is perfect, het programma ChessBase Reader oogt wel iets aan de drukke kant. |
| Specifiek voor openingsdvd’s | |||
| praktijk | 20 | 17 | Martin is zeer sterk in het praktisch toepasbaar maken van zijn repertoire. |
| theorie | 15 | 10 | Het theoretisch gehalte is bewust wat lager gehouden om de doelgroep niet af te schrikken. |
| behapbaarheid | 15 | 12 | De zetten zijn met een paar uur studie volledig te beheersen. Gelijkenis van sommige varianten werkt echter wél verwarrend. |
| Totaal aantal punten | 150 | 119 | |
| Cijfer | 7,9 |
*Compleetheid: onder compleetheid wordt verstaan dat alle onderdelen van het onderwerp zijn besproken. Als ik een dvd over koningsaanvallen maak, mag bijvoorbeeld het loperoffer op h7 niet ontbreken.
** Veelzijdigheid: hieronder wordt verstaan dat de auteur zich niet blind staart op zijn eigen perspectief. Dit is bijvoorbeeld zo in een dvd waarin een opening voor zwart wordt besproken, ook een winstpartij van wit bevat.
***Dit gaat zowel over de indeling van de stof als over de structuur van de uitleg.
Met een winstpercentage van meer dan 50% volgens de 365chess database doet wit het toch niet zo slecht tegen 1 d4 d5 2 c4 e6 3 Pc3 Pf6 4 Pf3 Pbd7 5 Lf4 dxc4 6 e4 Lb4 en nu 7 Dc2 (57%) of 7 Pd2 (66,7%), maar misschien vindt IM Martin dat scorebordjournalistiek.
Maakt het uit of je de Masters database of de gewone gebruikt? Die laatste is namelijk inderdaad weleens behoorlijk onbetrouwbaar. Ik tel normaal alleen titelhouders mee. Maar inderdaad, hij zal het scorebordjournalistiek vinden of de variant is de laatste jaren veel gespeeld. Ik vermoed het eerste
De DVD is uit 2012, dus is al acht jaar oud. Zijn de toenmalige inzichten in de variant 5 Lf4,dxc4 6 e4,Lb4 nog steeds geldig? Ik kon de DVD trouwens niet vinden in de ChessBase shop, Andrew Martin is daarin zelfs niet bekend als auteur (!).
Persoonlijk stoor ik me er aan dat de ChessBase shop de verschijningsdatum van DVDs niet vermeldt; wellicht om de prijs niet te laten zakken. Bijvoorbeeld, Shirov’s DVD over de Berlijnse muur blijkt na enig googelen uit 2012 te stammen, maar moet nog steeds 29.90 euro kosten, voor een download nog wel.
Dag Ludo, geen idee of de inzichten nog geldig zijn! Het idee van Martin is in elk geval niet om met de laatste inzichten mee te gaan, maar om de clubspeler een speelbare stelling te bieden. Dat maakt dat praktische speelbaarheid prioriteit nummer één is. Boven de 2200 kan het zo weer anders liggen. Een variant kan theoretisch weerlegd zijn, maar de speler van onder de 2000 kent over het algemeen weinig weerleggingen die pas na zet 15 afgerond zijn. Ik vind de huidige stand van de openingstheorie dus niet heel erg ter zake doet, tenzij er een directe weerlegging bekend is. Die indruk krijg ik echter nog niet.
Reden om op te passen met opmerkingen als ‘ Lf4 blijkt dus een forse onnauwkeurigheid te zijn’. Wil ik (onder de 2200, maar ruim boven de 2000) zien, denk ik dan. Alleen maar een fase in een voortgaande discussie. Het lijkt een beetje op negentiende-eeuwse commentaren op het Frans of de Caro Kann. Komt dit commentaar van de auteur of de recensent?
Voor een leek op dit DVD gebied een interessante bespreking. Ik vroeg me wel af of het analyseren niet te snel gaat om het rustig te kunnen volgen. Voor mij gaat het op Internet wel eens te snel bij dat soort filmpjes. Verder gaan mijn gedachten terug naar mijn jonge jaren, toen ik het Orthodox Damegambiet leerde uit het eerste boekje van die openingenreeks van Euwe. Daar begon ik natuurlijk mee. Als je dan voldoende zetten uit je hoofd geleerd had, kon je meestal een gunstiger stelling bereiken. Maar Euwe gaf niet dat inzicht in wat je deed, dat tegenwoordig wel veel aandacht krijgt.
Of het analyseren te snel gaat? Geen idee, voor mij bepaald niet. Martin legt echt goed uit en spreekt rustig. Als je tijd nodig hebt om na te denken, kun je de DVD ook altijd even op pauze zetten natuurlijk 🙂 Maar uit je opmerking maak ik op dat je waarschijnlijk meer iemand voor een goed schaakboek bent. Dat kan uiteraard ook.
Ik sta open voor het aanschaffen van een DVD. Al jaren zie ik op Chessbase DVD’s aangeboden, maar wat koop je dan? In dat opzicht is deze rubriek een goede hulp. Maar eerlijk gezegd kun je in een schaakboek veel beter neuzen en het ook lekker doorbladeren. Dat heeft inderdaad nog wel mijn voorkeur.