Schaakgeschiedenis in vogelvlucht 27: Crisis in de schaakwereld -3
Deze rubriek is gemaakt voor schaaksite.nl en is terug te vinden onder het kopje ‘Schaakhistorie’.
Omdat het schaakspel een eeuwenoud spel is, dat naar schatting al 3000 jaar oud is, lijkt het mij gepast om een serie korte artikelen te presenteren, waarin de schaakgeschiedenis voor het voetlicht wordt gebracht. Het is al weer even geleden, maar ik heb inmiddels de draad weer opgepakt. De vorige aflevering ging het over de scheiding in de schaakwereld toen Kasparov samen met de Brit Nigel Short uit de Fide stapte en hun eigen bond, “The Professional Association” oprichtten.
Tweekamp Kramnik – Shirov
We keren nog even terug naar de tweekamp Kramnik – Shirov die in Cazorla (Spanje) 1998 werd gehouden die ging over tien partijen. Misschien had kramnik niet akkoord moeten gaan met het feit dat de match in Spanje, het land waar Shirov al geruime tijd woonde, werd gehouden. Het werd ook spoedig duidelijk dat Kramnik niet in goeden doen was.
Kramnik (links) is aan het analyseren met Shirov (foto gemaakt door Jos Sutmuller tijdens het Fontys toernooi in 1997).
Nadat de eerste drie partijen in remise waren geëindigd, verloor de Rus een eindspel dat hij vrij simpel remise had kunnen houden. Gezegd moet worden dat het resterende eindspel met ongelijke lopers door Shirov zeer knap werd behandeld. In de negende partij stond het nog steeds 1-0 voor Shirov dus had Kramnik deze partij, waarin hij wit had, uitgekozen om te proberen de stand gelijk te trekken. Hij koos voor 1.d4 Pf6 2.c4 g6 3.f3 om het Grünfeld-Indisch dat Shirov’s belangrijkste wapen tegen 1.d4 was, onaantrekkelijk te maken. Er kwam een scherpe strijd op het bord waarin Kramnik vrij spoedig goed tot beslissend voordeel kreeg. Ik geef de partij met analyses van I. Stohl uit de Megadatabase van Chessbase (zie verderop in de viewer). Het klopt dat wits 19.Pd5 vervangen had moeten worden door 19.Pf2! dat volgens Stockfish 16 (SF16) beslissend voordeel had opgeleverd. Shirov komt dan met een briljante voortzetting op de 21ste zet:
Hij offerde hier op fantastische wijze een volle toren met 21…Db6!! hetgeen winnend en volkomen correct bleek te zijn. In de analyse die hierna gegeven wordt, laat de commentator wel nog even een lelijke steek vallen. Hij zegt terecht dat 21…Te6?! een zwakker antwoord was dat na 22.Lxf6 gevolgd zou moeten worden door 22…exf3+ (in werkelijkheid moet zwart 22…e3! antwoorden en staat dan slechts iets minder) 23.Kf2 Te2+ (krijgt zelfs een uitroepteken maar moet een vraagteken zijn) 24.Dxe2 fxe2 waarna wit de winst weggeeft met 25.Lxd8? Ziet u wat wit in deze stelling moet spelen?
Na het schitterende 21…Db6!! ging wit grandioos ten onder waarna de match direct beëindigd was (zie de partij in de viewer)
Geen tweekamp Kasparov – Shirov
In de vorige aflevering hebben we al besproken dat de tweekamp tussen Shirov en Kasparov nooit tot stand kwam. In 1998 konden Kasparov, Shirov en sponsors echter niet tot een overeenkomst komen. Shirov wees zelfs een aanbod voor een match in Californië af, maar meende dat het afwijzen van dit aanbod niet betekende dat hij afzag van zijn rechten op een match. In het jaar erna gaf Kasparov de plannen voor een match met Shirov op en streefde hij in plaats daarvan ernaar om een tweekamp met Anand (die toen tweede op de ratinglijst stond) te gaan organiseren.
Ook deze onderhandelingen liepen spaak (aangezien Anand naar verluidt ontevreden was over het contract) Daarom besloot Kasparov om in 2000 te onderhandelen met de volgende speler op de ratinglijst: Vladimir Kramnik. De tweekamp kwam tot stand onder auspiciën van een nieuw bedrijf, “Braingames” genoemd. Shirov was verbijsterd dat hij hier buiten werd gehouden.
Wel Kasparov – Kramnik in het jaar 2000
 |
 |
| Garry Kasparov | en Vladimir Kramnik (foto’s Jos Sutmuller) |
De verwachting was dat Kasparov de tweekamp tegen Kramnik op zijn naam zou schrijven, maar tot ieders verbazing slaagde Kramnik er in om de wereldtitel te veroveren door Kasparov op knappe wijze te verslaan. De uitdager verloor geen enkele partij, won er twee en daarmee was de strijd gestreden. Later noemde Kramnik zichzelf de “Klassieke Wereldkampioen Schaken”. Het meest opmerkelijke in deze tweekamp was dat Kasparov er niet in slaagde om ook maar één partij te winnen. Dat had vooral te maken met de psychologisch uitstekende openingsvoorbereiding van zijn opponent. Die koos systemen waarin de dames snel geruild konden worden omdat zijn team het idee had gekregen dat Kasparov niet helemaal comfortabel uit de voeten kon met middenspelen zonder dames. De “Berlijnse Muur” (die ontstaat na 1.e4 e5 2.Nf3 Nc6 3.Bb5 Nf6) bleek de belangrijkste pijler in het zwartrepertoire van Kramnik te zijn.
In deze tweekamp verraste Kramnik zijn tegenstander direct in de eerste partij al met de “Berlijnse Muur”. We zullen het nooit weten, maar in de tweede partij, waarin Kramnik in het Grünfeld-Indisch koos voor een vlotte afwikkeling naar een eindspel met ieder een toren en ongelijke lopers, bleek dat Kasparov (die een pion achter was gekomen) toch behoorlijk in de problemen kwam. Sterker nog: de stelling leek binnen de remisemarge maar Kramnik sloeg toch zijn slag na een reeks van onnauwkeurigheden en kwam daarmee op voorsprong. Vervolgens liep Kasparov met wit stuk op de Berlijnse Muur en kreeg hij in tiende partij weer een bittere pil te slikken. Een scherpe variant in het Nimzo-Indisch gaf de zwartspeler weer het nodige ongemak in het late middenspel en opnieuw won Kramnik een partij.
In de resterende vijf partijen slaagde Kasparov niet om zijn solide tegenstander te kraken en zo ging hij roemloos ten onder in een match die uiteindelijk 15 partijen duurde.
Fide verandert de formule
Ondertussen had de Fide besloten om het Interzonale en het Kandidatensysteem af te schaffen en in plaats daarvan een groot knock-out evenement te organiseren waarin een groot aantal spelers in een paar weken telkens eenmaal met wit en eenmaal met zwart tegen elkaar speelden. Rapid- en blitzpartijen werden dan gebruikt om de 1-1-gelijke standen aan het eind van elke ronde op te lossen, een format dat door sommige spelers verafschuwd werd omdat het veelal niet de hoogste kwaliteit van het spel oplevert.
Kasparov weigerde aan deze evenementen deel te nemen, net als Kramnik die zijn “Klassieke titel” die hij in 2000 had gewonnen, juist koesterde. In het eerste van de nieuwe Fide-evenementen, in 1998, werd kampioen Karpov rechtstreeks geplaatst voor de finale, maar later moest hij zich kwalificeren naast de andere spelers. Karpov verdedigde zijn titel in de eerste van deze kampioenschappen in 1998, maar gaf zijn titel op uit protest tegen de nieuwe opzet in 1999. Alexander Khalifman won toen het Fide Wereldkampioenschap in 1999, Anand in 2000, Ruslan Ponomariov in 2002 en Rustam Kasimdzhanov in 2004. Toen Khalifman de titel veroverde, stond hij op de ratinglijst ongeveer op de 25ste plaats, hetgeen Kasparov de schampere opmerking ontlokte dat “schaaktoeristen tegenwoordig ook wereldkampioen konden worden”.
 |
 |
 |
| Alexander Khalifman | Ruslan Ponomariov | Rustam Kasimdzhanov (foto’s Jos Sutmuller |
Veselin Topalov (foto Jos Sutmuller)
Twee rivaliserende wereldkampioenen
Vanaf 2002 waren er dus twee rivaliserende kampioenen. Maar de sterke resultaten van Kasparov – hij had nog altijd de hoogste Elo-rating ter wereld – lieten zien dat hij die plaats op de wereldranglijst dubbel en dwars waarmaakte door een reeks grote toernooien te winnen, zelfs nadat hij zijn titel in 2000 was kwijtgeraakt. Maar er was vooral voor de buitenwereld sprake van grote verwarring over wie nu de ‘eigenlijke’ wereldkampioen was. In mei 2002 leidde de Amerikaanse grootmeester Yasser Seirawan de organisatie van het zogenaamde “Akkoord van Praag” om er weer één officieel wereldkampioenschap van te maken en de twee bonden weer onder de vlag van de Fide onder te brengen. Kramnik zelf had ondertussen een kandidatentoernooi georganiseerd in Dortmund dat de uitdager van de PCA-titel zou moeten opleveren. Dat werd later in 2002 gewonnen door Peter Leko. Tegelijkertijd werd afgesproken dat Kasparov tegen de Fide-kampioen (Ponomariov) zou spelen voor de Fide-titel, en de winnaar van die wedstrijd zou het opnemen tegen de winnaar van de Kramnik-Leko-match. Die winnaar zou de nieuwe wereldkampioen worden waarbij de twee bonden bij elkaar zouden komen.
Er werden echter niet voldoende sponsoren gevonden om al deze tweekampen te kunnen financieren en de organisatie hiervan in goede banen te leiden. De match tussen Kramnik en Leko vond pas eind 2004 plaats en het werd heel close. Uiteindelijk slaagde Kramnik erin om de score gelijk te houden en behield hij zo zijn titel. Omdat de Fide er niet in slaagde om Kasparov een tweekamp te laten spelen, noch tegen de Fide-kampioen Ponomariov uit 2002, noch met de Fide-kampioen Kasimdzhanov uit 2004, raakte Kasparov zo gefrustreerd dat hij plotseling besloot om het schaakbord aan de wilgen te hangen. Dat was in 2005, toen hij de laatste ronde in Linares de laatste partij verloor van de Bulgaar Veselin Topalov, die toen als enige (naast hemzelf) een rating van boven 2800 had behaald. Kasparov liet weten dat hij nog wel regelmatig zou meedoen aan rapid- en blitztoernooien, maar het klassieke schaak had hij hiermee vaarwel gezegd.
Dubbelrondige achtkamp
Kort daarna liet de Fide het korte knock-out formaat voor een wereldkampioenschap vallen en kondigde het Fide Wereldkampioenschap Schaken 2005 aan, een dubbelrondige achtkamp dat gehouden zou worden in San Luis, Argentinië tussen de acht beste spelers ter wereld. Kramnik stond er echter op dat zijn titel in een tweekamp beslist zou worden en weigerde mee te doen. Het toernooi werd overtuigend gewonnen door de Bulgaar Veselin Topalov, die zich daarmee duidelijk had gekandideerd om te helpen de schaakwereld uit de impasse te geraken. De onderhandelingen om een tweekamp Kramnik-Topalov om de enige echte WK-titel was begonnen…
Volgende keer meer hierover!
Deze serie met artikelen treft u aan onder de volgende link: Schaakgeschiedenis in vogelvlucht.
